Szare Szeregi - geneza
W czasie okupacji ziem polskich przez armię III Rzeszy każda para rąk walczących w obronie ojczyzny miała wielkie znaczenie. Do akcji przystąpili także harcerze, którzy działali pod kryptonimem Szare Szeregi (cały Związek Harcerstwa Polskiego przyjął ten pseudonim).
Powołanie Szarych Szeregów miało miejsce 27 września 1939 r. w Warszawie, a ich funkcjonowanie było ściśle powiązane z Delegaturą Rządu Rzeczpospolitej na Kraj oraz Komendą Główną Armii Krajowej (wtedy jeszcze Służbą Zwycięstwu Polski i Związkiem Walki Zbrojnej).
Szare Szeregi - historia i zadania
 |
| Bracia Jeleniewiczowie "Żbik" i "Ryś" z Harcerskiej Poczty Polowej (Zawisza) - 1944 |
Nazwa Szare Szeregi początkowo używana była głównie w Poznaniu, a wywodziła się od akcji informacyjnej, jaką harcerstwo prowadziło w trakcie przymusowego przesiedlania Polaków na tereny Generalnego Gubernatorstwa. Ulotki sygnowane były znakiem SS (Die Schutzstaffel der NSDAP), który rozwinięto właśnie w Szare Szeregi. Dopiero później informacja o kryptonimie dotarła do Warszawy, gdzie następnie podjęto decyzję o używaniu jej w całej Polsce (co miało miejsce od roku 1940).
Podstawową zasadą funkcjonowania Szarych Szeregów było hasło: „Dziś, jutro, pojutrze”. Zgodnie z jego założeniami, brać harcerska brała na siebie odpowiedzialność za dziś ojczyzny (działanie w konspiracji, przygotowywanie powstania, jak najefektywniejsze nękanie okupantów), jej jutro (otwartą walkę, do której, zgodnie z nadziejami polskiego Ruchu Oporu, miało dojść) oraz pojutrze (pracę i działanie ku dobru wolnej ojczyzny).
Działalność Szarych Szeregów prowadzona była na wielu płaszczyznach. Po pierwsze – członkowie organizacji starali się w odpowiedni sposób kształtować młodych ludzi, przygotowując ich do przyszłego działania. Po drugie – funkcjonujący w obrębie Szarych Szeregów „Parasol” (III Kompania Wydzielona) zajmował się eliminowaniem szczególnie niebezpiecznych i okrutnych przedstawicieli niemieckiej aparatury okupacyjnej (m.in. zabicie komendanta Pawiaka Franza Bürckla 7 września 1943 r.).
Po trzecie – prowadzona akcja „M” (nazwa pochodziła od młodzieży) miała na celu niwelować oddziaływanie niemieckiej propagandy (wiązało się to także z pozyskiwaniem nowych członków), co realizowano wydając ulotki, broszury oraz różnego rodzaju pisma. Równolegle prowadzono także akcję propagandową „N” (od Niemcy), której zadaniem było osłabianie woli walki w okupantach. Po czwarte – przedstawiciele Szarych Szeregów organizowali wiele akcji, których celem było: utrudnianie działań okupantów, osłabianie ich kontyngentu, uwalnianie więźniów, obniżanie bojowego zapału wrogich oddziałów.
Zadania harcerzy były więc różnorodne, a sposób ich realizowania zawsze musiał być doskonale przemyślany, gdyż Niemcy bacznie obserwowali ulice okupowanych miast, czujnie wypatrując chociażby najmniejszego zagrożenia i najdrobniejszych aktów oporu.
Organizacja Szarych Szeregów
Ze względu na szeroki zakres działań Szare Szeregi musiały odznaczać się doskonałą organizacją. Bez niej realizowanie najważniejszych założeń byłoby utrudnione, o ile w ogóle możliwe.
Od roku 1942 liczebność oddziałów wciąż wzrastała, a do harcerstwa zapisywały się coraz młodsze osoby. Dnia 3. listopada podjęto decyzję, by organizację podzielić na 3 grupy wiekowe i przydzielić im odpowiednie zadania.
Pierwszą z nich była „Zawisza” (12-14 lat), której członkowie najrzadziej brali udział w walkach, za to często służyli jako kurierzy lub pomoc medyczna. Uczęszczali także do tajnych szkół, gdzie zdobywali wiedzę, by zapewnić ojczyźnie lepsze pojutrze. Druga – Bojowe Szkoły – przyjmowała członków w wieku od 15 do 17 lat. Ich zadaniem było obnażanie kłamstw niemieckiej propagandy, głoszenie idei niepodległej Polski (ulotki, afisze, napisy na murach) oraz zbieranie informacji o posunięciach strony niemieckiej. Trzecią formację tworzyły tzw. Grupy Szturmowe. Jak sama nazwa wskazuje – ich działania koncentrowały się na stawianiu czynnego oporu okupantowi. Frakcja ta podlegała Kierownictwu Dywersji AK, zazwyczaj wykonując pochodzące stamtąd polecenia.
Sama struktura ZHP składała się z pięciu poziomów. Pierwszym była Główna Kwatera; drugim były chorągwie (jednostka terenowa odpowiadająca województwu); trzecią – hufce – czyli terytorialne wspólnoty podstawowych jednostek organizacyjnych; czwartym – drużyny (podstawowe jednostki organizacyjne liczące przynajmniej 12 członków); piątym – zastępy (były one mniejsze od drużyn, składały się maksymalnie z 8 osób).
Szare Szeregi - zadania wojenne
Szare Szeregi w czasie II wojny światowej wielokrotnie wsławiły się bohaterstwem, determinacją i wielkimi umiejętnościami (także bojowymi). Prowadzone przez nich akcje pokazywały i mieszkańcom Warszawy, i okupantom, że Polska jeszcze nie zginęła. Wielkie efekty osiągano dzięki publikowaniu odpowiednich pism, zaznaczaniu swojej obecności na murach, uczeniu i wychowywaniu.
 |
| Tadeusz Zawadzki - Zośka (1921-1943) instruktor harcerski, harcmistrz, podporucznik A |
W świadomości potomnych najtrwalej zapisały się heroiczne akcje zbrojne, w których brali udział przedstawiciele harcerstwa. Dnia 26 marca 1943 r. odbyła się jedna z najgłośniejszych – Akcja pod Arsenałem. Powodem jej przeprowadzenia była konieczność uwolnienia przewożonych przez Niemców więźniów (wśród nich znajdował się harcmistrz Jan Bytnar – „Rudy”). Zadanie zakończyło się powodzeniem, a spośród 28 członków Szarych Szeregów rany odniosło 2 (w tym Maciej Aleksy Dawidowski – „Alek”, który zmarł w wyniku odniesionych ran), a jeden został pojmany. Chociaż udało się uwolnić Bytnara, także on poniósł śmierć wskutek bestialskiego traktowania go przez okupantów.
Innymi znaczącymi akcjami były m.in.: akcja w Celestynowie (odbicie więźniów z transportu zmierzającego do Auschwitz), Akcja Kutschera (udany zamach na komendanta warszawskiej policji i SS – Franza Kutscherę), „Taśma” (likwidacja strażnic granicznych).
Szare Szeregi - znaczenie
W czasie II wojny światowej Szare Szeregi swoim działaniem odegrały olbrzymią rolę w podtrzymywaniu oporu i nadziei na niepodległą Polskę oraz kształtowaniu postaw patriotycznych. Karta historii zapisana wówczas przez bohaterskich harcerzy do dzisiaj jest źródłem dumy dla kolejnych pokoleń młodych Polaków. Ogrom poświęceń Szarych Szeregów przyniósł nie tylko wymierne korzyści w czasie wojny, lecz stał się także inspiracją dla nowych pokoleń, bardzo wyraźnie i czytelnie wskazując im drogę, którą powinny podążać, jeśli pragną być wolne i jak najlepiej wykorzystać swoje życie.