Co to jest analiza – definicja
Analiza, czyli opis formalny, jest pierwszym etapem w drodze do zrozumienia tekstu. Ma na celu ustalenie, jakie elementy budują tekst i w jakich pozostają relacjach. To rozłożenie go na czynniki pierwsze.
Cechy i zasady tworzenia
Punktem wyjścia do pracy jest lektura tekstu. Ważne będzie uchwycenie pojawiających się motywów, wyodrębnienie słów-kluczy. Następnie przyjrzeć należy się tytułowi utworu, mottu, dedykacji. Mogą skierować one uwagę na właściwy kontekst. Określić należy gatunek, ponieważ często narzuca on formę utworu. Ponieważ tworzywem utworu literackiego jest język, jemu należy poświęcić szczególną uwagę i to na kilku płaszczyznach – fonetycznej, fleksyjnej, słowotwórczej, składniowej. Analizie poddać należy też kompozycję utworu. Warto zastanowić się, w jakich relacjach pozostają kolejne elementy – czy istnieją obok siebie niezależnie, tworząc odrębne całości, czy są ze sobą powiązane.
Budowa i schemat
1. Określenie, kto mówi w utworze literackim. Mówić może autor, narrator, podmiot liryczny. Nadawca może być jeden lub jest ich kilku. Zbadać należy jego stosunek do odbiorcy – zwraca się do niego bezpośrednio, ujawnia się lub pozostaje ukryty. Warto określić jego stosunek do przedstawionego świata – pozostaje obiektywny, może wyraża opinie, posiada pełna wiedzę lub fragmentaryczną.
2. Wskazanie bohaterów. Określić należy, ilu ich jest, w jakich pozostają relacjach, jaką odgrywają w utworze rolę. Warto zastanowić się, w jaki sposób są zaprezentowani (opis, przedstawienie myśli i opinii, prezentacja działań).
3. Ustalenie, o czym mowa w utworze. Wyodrębnić należy elementy świata przedstawionego, wątki, emocje, obrazy poetyckie, sceny – w zależności od rodzaju literackiego. Warto poszukać symboli, alegorii.
4. Zbadanie, jak mówi nadawca. Analizie poddać należy język utworu, użyte środki stylistyczne i ich ilość. Na tym etapie określa się typ narracji (pierwszoosobowa, trzecioosobową) czy liryki (pośrednia, bezpośrednia, inwokacyjna itd.). Być może zastosowana została stylizacja językowa (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja). Ustalić można także, jaka forma przekazu dominuje w utworze (opis, refleksja, dialog).
5. Analiza elementów kompozycyjnych. W utworach poetyckich zbadamy budowę kolejnych wersów i strof, w epickim – akapity bądź rozdziały, w dramacie przyjrzymy się aktom, scenom i odsłonom.
Przydatne zwroty i słownictwo
analiza wiersza
podmiot liryczny, bohater liryczny, sytuacja liryczna, liryka bezpośrednia / pośrednia / inwokacyjna / podmiotu zbiorowego
rodzaj wiersza – stroficzny, stychiczny, biały, sylabiczny, sylabotoniczny, toniczny, wolny
typ liryki – miłosna, refleksyjna, apelu, religijna, filozoficzna
gatunki literackie – fraszka, pieśń, oda, hymn, pieśń, elegia, limeryk, psalm, sielanka, sonet, tren
budowa – wers, strofa, rym, rytm, średniówka
środki stylistyczne – apostrofa, anafora, animizacja, elipsa, epitet, eufemizm, hiperbola, metafora, metonimia, oksymoron, onomatopeja, personifikacja, peryfraza, porównanie, przerzutnia, pytanie retoryczne, symbol
analiza utworu epickiego
świat przedstawiony – proza, narrator, narracja pierwszoosobowa/trzecioosobową, bohater pierwszoplanowy / drugoplanowy / epizodyczny / zbiorowy, czas akcji, miejsce akcji, zdarzenie, wątek, fabuła
formy wypowiedzi – dialog, opis, charakterystyka, opowiadanie, powieść, nowela, baśń, legenda, pamiętnik, reportaż, charakterystyka
analiza obrazu
gatunek malarski – abstrakcja, akt, scena batalistyczna, martwa natura, portret/autoportret, scena biblijna, weduta, pejzaż, marina, scena rodzajowa, malarstwo symboliczne
technika wykonania
