Co to jest esej – definicja
Esej to wypowiedź z pogranicza literatury, rodzaj krótkiej rozprawy naukowej, ale wykorzystującej środki charakterystyczne dla prozy poetyckiej, takie jak skojarzenia, paradoksy, dygresje, cytaty, słownictwo nacechowane emocjonalnie. Prezentuje punkt widzenia piszącego na wybrany temat (esej publicystyczny, naukowy, filozoficzny, krytyczny).
Cechy i zasady tworzenia
Esej jest subiektywną formą wypowiedzi – w toku rozważań należy prezentować własny punkt widzenia.
Celem piszącego jest nie tylko przedstawienie faktów, ale i przykucie uwagi czytelnika, zaskoczenie go. Autor powinien zadbać o kunsztowny styl świadczący o wiedzy i elokwencji. Wykorzystać może środki literackiej ekspresji (ironię, metaforę, wyolbrzymienie, peryfrazę, powtórzenie itd.), aforyzmy, cytaty, dygresje.
Budowa i schemat
Esej odznacza się luźną kompozycją i stosunkowo niewielką objętością. Zasadniczo ma budowę trójdzielną, ale przy zachowaniu swobody w prezentowaniu treści.
1. Wstęp prezentuje kontekst całej wypowiedzi – może zawierać spostrzeżenia na temat wydarzenia (politycznego, naukowego, sportowego – wachlarz tematów jest szeroki) lub tekstu kultury (książki, spektaklu, filmu, plakatu itd.). Autor może wprowadzić cytat, przytoczyć anegdotę, postawić pytanie.
2. Rozwinięcie służy analizie problemu oraz prezentacji przemyśleń autora, jego odczuć, skojarzeń. Ważne, aby pamiętać, że esej jest wypowiedzią podmiotową – należy akcentować własne stanowisko, operując autorskim „ja” (np. moim zdaniem, sądzę) oraz przedstawiając własne poglądy.
3. Zakończenie niekoniecznie musi zawierać wniosek, konkluzję. Można tekst zamknąć cytatem, anegdotą, pytaniem wskazującą na wielość rozwiązań problemu.
Przydatne zwroty i słownictwo
słownictwo podkreślające własny punkt widzenia – według mnie, moim zdaniem, sądzę, uważam, jestem przekonany/pewny, uważam za istotne, pragnę zauważyć, w mojej ocenie, nie wątpię
propozycje rozpoczęcia wywodu – zwróćmy uwagę, przypuśćmy, że, wyobraźmy sobie, zastanówmy się, rozważmy, przypomnijmy sobie, ostatnio usłyszałem, niedawno odkryłem, byłem ostatnio świadkiem
Tematy
Przykładowe eseje literackie:
Mieczysław Brahmer, „Leonardo – człowiek nieuczony”
Gustaw Herling-Grudziński, „Siedem śmierci Maksyma Gorkiego”
Jan Kott, „Tragedia grecka i absurd”
Aleksander Świętochowski, „Dumania pesymisty”
Tadeusz Żeleński (Boy), „Plotka o Weselu Wyspiańskiego”
Przykładowe eseje filozoficzne:
Erich Fromm, „Mieć czy być?”
Leszek Kołakowski, „Tezy o nadziei i beznadziejności”
Leszek Kołakowski, „Jezus ośmieszony. Esej apologetyczny i sceptyczny”
John Ralston Saul, „Bękarty Woltera: dyktat rozumu na Zachodzie”
Karol Wojtyła, „O humanizmie św. Jana od Krzyża”
Esej naukowy
Esej naukowy (zwany akademickim) pod względem treści i formy zbliża się do traktatu, rozprawy naukowej. Umożliwia (w toku argumentacji) analizę sformułowanego problemu badawczego poprzez odwołania do wybranych prac naukowych, teorii, koncepcji. Kończy się sformułowaniem wniosków.
W odróżnieniu od eseju nieformalnego dąży do przedstawienia przemyśleń na zasadzie porządku chronologicznego lub tematycznego w sposób wyczerpujący, czyli prezentując wszelkie możliwe punkty widzenia.
Esej interpretacyjny
Rodzaj eseju charakteryzujący się subiektywnym punktem widzenia oraz inwencją twórczą. Autor, którego zadaniem jest interpretacja tekstu kultury, stawia tezę, a następnie przedstawia argumenty, odwołując się przede wszystkim do swoich doświadczeń i wiedzy, ale także odczuć. Zazwyczaj poświęcony jest jednemu utworowi lub porównaniu dwóch utworów literackich.
Przykładowy esej – wzór – o miłości
