Pamiętnik i dziennik – definicje, różnice
Pamiętnik to rodzaj relacji o wydarzeniach, których autor był świadkiem lub uczestnikiem, wzbogaconej o opinie, uwagi, refleksje. Zdarzenia przedstawiane są zazwyczaj w porządku chronologicznym z perspektywy czasowej – od opisywanych zdarzeń upłynął jakiś czas. To właśnie odróżnia pamiętnik od prowadzonego regularnie, dzień po dniu dziennika.
Cechy i zasady tworzenia
W obu formach najczęściej stosuje się narrację pierwszoosobową.
Forma dziennika zależy od odmiany. Diariusz ma charakter dokumentacyjny – odnotowuje się w nim na bieżąco wydarzenia z życia publicznego lub prywatnego. Zapisy w dzienniku intymnym są ściśle związane z życiem autora, często publikuje się je po jego śmierci. Z kolei w dzienniku podróży sporządza się zapiski dotyczące etapów podróży wzbogacone o opisy poznanych miejsc, obyczajów, ludzi.
Budowa i schemat
Wpis poprzedzić można datą lub datą i miejscem, np.
Środa / Czwartek, Warszawa / 24 maja / 24 maja (poniedziałek) / Maj 2007r. / Maj, Warszawa / 24.05.2007 r.
Poniżej następuje właściwa treść kartki z pamiętnika, dziennika.
Przydatne zwroty i słownictwo
widziałem, zrozumiałem, czekałem, nie spodziewałem się, zaskoczyło mnie, odkryłem, czułem, nie podejrzewałem, denerwowałem się, pamiętam jak dziś, wciąż wspominam, nigdy nie zapomnę, do dziś boli mnie, to była wyjątkowa chwila, nie mogę wymazać z pamięci, utkwiło mi w pamięci
Przykłady w literaturze
Pamiętnik jako typ dokumentu osobistego ma w historii literatury bogatą tradycję. Czternastowieczna Kronika Janka z Czarnkowa jest traktowana jako pierwszy tego typu utwór w literaturze polskiej. Z końca XVII wieku pochodzą Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska z czasów panowania Jana Kazimierza, Michała Korbuta i Jana II 1656–1688 będące barwnym opisem życia ówczesnej szlachty oraz Dziennik własnego życia Jerzego Ossolińskiego. Nie sposób pominąć Pamiętników, czyli Historii polskiej Jędrzeja Kitowicza oraz Diariusza życia mego Marcina Matuszewicza, kasztelana brzeskiego litewskiego.
Pamiętnikarstwem parały się także kobiety. Poetycka autobiografia Anny Zbąskiej Transakcyja abo opisanie całego życia jednej sieroty wydana została w 1685 r. Regina Salomea Pilsztynowa pozostawiła po sobie powstałe w 1760 r. Echo na świat podane procederu podróży i życia mego awantur.
Masowe wydawanie pamiętników przypadło na wiek XIX. Z tego okresu pochodzą choćby Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem Franciszka Karpińskiego, Trzy po trzy Aleksandra Fredry, Dzienniki Stefana Żeromskiego czy Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie Pauliny Wilkońskiej.
Warto zwrócić uwagę na pozycje XX-wieczne, np. stanowiące kronikę życia i twórczości Dzienniki Marii Dąbrowskiej czy będący opisem wojennych doświadczeń Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego.
Pamiętnik/dziennik to także forma wypowiedzi chętnie wykorzystywana w powieści. Taki charakter mają powieść Klementyny Hoffmanowej Dziennik Franciszki Krasińskiej w ostatnich latach panowania Augusta III pisany (1825), Mikołaja Doświadczyńskiego Przypadki Ignacego Krasickiego (1775), Jaszka Orfanem zwanego żywota i spraw pamiętnik: Jagiełłowie do Zygmunta (1884) Józefa Ignacego Kraszewskiego, będący elementem Lalki Prusa (1890) Pamiętnik starego subiekta, Bez dogmatu Henryka Sienkiewicza (1891), Pamiętnik pani Hanki Tadeusza Dołęgi-Mostowicza (1939). Wśród pozycji dla dzieci wspomnieć można np. Plastusiowy pamiętnik (1936) Marii Kownackiej oraz Dynastię Miziołków (1994) Joanny Oleś. W literaturze współczesnej wskazać można na przykład Pamiętnik narkomanki (1985) Barbary Rosiek oraz Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum (2008) autorstwa Joanny Cherezińskiej.
Przykładowa kartka z pamiętnika – wzór – pamiętnik z wakacji
Przykładowa kartka z pamiętnika – wzór – pamiętnik Robinsona Crusoe
