Jan Chryzostom Pasek przystąpił do spisywania swoich dziejów pod koniec życia – „Pamiętniki” powstały prawdopodobnie między 1690 a 1696 rokiem, a ostatnie opisane w nich wydarzenia miały miejsce w roku 1688.
Kształt dzieła wyrastał z konwencji zdobywającego ogromną popularność w XVII wieku gatunku pamiętnikarskiego, którą cenili znani literaci (np. Samuel Twardowski), państwowi dostojnicy (np. Krzysztof Opaliński, Stanisław Żółkiewski), a nawet królowie (Jan III Sobieski). Barokowy pamiętnik charakteryzował się zespoleniem wielu rozmaitych form, takich jak: listy, uroczyste mowy, wiersze religijne, panegiryki, sprośne dowcipy, przepisy kulinarne, dokumenty polityczne i rodzinne, rachunki, rejestry itp. W odróżnieniu od diariuszy (zapisków sporządzanych „na żywo”) i dzienników, pamiętniki charakteryzował dystans czasowy, który pozwalał autorowi na selekcję wydarzeń i stworzenie na ich kanwie określonego portretu swojej osoby.
Pasek wykorzystał tę konwencję, nadając swoim „Pamiętnikom” formę 33 rocznych zapisów, obejmujących okres pomiędzy 1656 a 1688 rokiem. Ujęte w roczne ramy relacje wyraźnie różnią się jednak pomiędzy sobą wielkością i formą – w ten sposób dzieło nabiera dwudzielnego charakteru. Jego pierwsza część opowiada o wojennych przygodach Paska w latach 1655-1666, a więc w czasie tzw. potopu szwedzkiego, o wyprawie do Danii pod dowództwem Czarnieckiego, wyprawie moskiewskiej i udziale w tłumieniu rokoszu Lubomirskiego. Dominują tutaj rozbudowane opowieści oddające koloryt życia żołnierskiego, barwne i dynamiczne opisy batalistyczne, zapisy przemówień i wątki historiograficzne, ale pojawiają się również stricte literackie formy jak: panegiryk, pieśń czy liryka (jak choćby otwierające utwór pożegnanie narratora z ukochanym koniem). Pasek niewątpliwie korzystał tutaj z konwencji, niezwykle popularnych w epoce baroku, romansów rycerskich, jak i przeżywających bujny rozkwit romansów łotrzykowskich
Część druga „Pamiętników”, obejmująca okres od powrotu Paska z ostatniej wyprawy wojennej w 1667 roku, realizuje się już głównie w lapidarnych, kronikarskich zapisach odzwierciedlających uroki oraz trudy życia ziemiańskiego. Na uwagę zasługują obrazowe opisy natury, z którą z biegiem czasu narrator czuje się coraz mocniej związany. Największym osiągnięciem „ziemiańskiej” części „Pamiętników” jest jednak jej warstwa językowa, odzwierciedlająca jędrność, dosadność i rubaszny dowcip sarmackiego szlachcica XVII-wiecznej Rzeczypospolitej. Pasek zawarł w swoich wspomnieniach również liczne opisy panujących ówcześnie obyczajów, wierzeń, rytuałów i zabobonów, zachowując w stosunku do nich sporą rezerwę, co pozwoliło mu na bezpretensjonalne, w miarę obiektywne podejście i pełną dowcipu relację.
„Pamiętniki” cieszyły się szczególną popularnością w XIX wieku, kiedy to badacze kultury zaczęli zastanawiać się nad granicą pomiędzy literacką fikcją a rzeczywistością w barokowych opisach obyczajów polskiej szlachty. Dzieło Paska posłużyło wtedy jako nieocenione źródło wiedzy o historycznych i społecznych realiach, zawierając źródłowe biografie autentycznych postaci, przede wszystkim zaś – stanowiąc skarbnicę wiedzy o XVII-wiecznym języku Rzeczypospolitej.
W ten sposób „Pamiętniki” legły u podstaw tworzenia się nowego, nie znajdującego analogii w żadnej innej literaturze, gatunku – gawędy szlacheckiej.