Co to jest scenariusz – definicja
Pojęcie scenariusz ma w kontekście wypowiedzi pisemnej dwa znaczenia. Po pierwsze, jest to szczegółowo przygotowany program imprezy (akademii, apelu, spotkania artystycznego, konkursu, pokazu), po drugie, tekst stanowiący podstawę filmu, przedstawienia lub audycji. W obu przypadkach umożliwia realizację fabuły i jako taki może mieć oryginalny charakter lub adaptować utwór literacki (niedramatyczny) do potrzeb scenicznych.
Cechy i zasady tworzenia
Tekst scenariusza winien być tak opracowany, by dać osobom zaangażowanym w przedsięwzięcie jasne wskazówki dotyczące wykonywanych czynności oraz wypowiadanych kwestii. Tworząc didaskalia w scenariuszu, warto więc zrezygnować ze skomplikowanej składni oraz wyszukanego słownictwa. Im prostsze, czytelniejsze komunikaty, tym łatwiejsza realizacja zadania. Należy skupić się jedynie na tym, co widać i słychać na scenie. Używać należy form czasu teraźniejszego. Zasady te nie dotyczą oczywiście kwestii dialogowych – język postaci można dowolnie indywidualizować.
Tekst scenariusza zawiera informacje istotne przede wszystkim dla aktorów lub osób prowadzących imprezę – w zakresie wypowiadanych kwestii (monologów i dialogów), ewentualnie – towarzyszącego im ruchu scenicznego, gestów, mimiki, emocji.
W przypadku filmu scenariusz będzie stanowił podstawę scenopisu, czyli konkretnego planu realizacji produkcji ze szczegółowym opisem poszczególnych ujęć. Scenariusz imprezy takiej jak akademia czy konkurs będzie natomiast zawierał wytyczne w zakresie aranżacji miejsca, muzyki, oświetlenia czy następstwa zaplanowanych zdarzeń.
Budowa i schemat
1. Tytuł, autor.
2. Określenie czasu i miejsca zdarzeń, wskazanie osób występujących.
3. Przebieg wydarzenia – informacje dotyczące kolejności pojawiania się na scenie poszczególnych osób, wypowiadanych kwestii, wykonywanych czynności, towarzyszącej zdarzeniom muzyki, ewentualnych zmian dekoracji, operowania światłem.
Przydatne zwroty i słownictwo
dialog, monolog, kwestia, didaskalia, akt, scena, ujęcie, dekoracja, rekwizyt, kostium, aktor, konferansjer, lektor, prowadzący, prelegent
Scenariusz filmowy
To tekst stanowiący podstawę filmu. Składa się z dialogów (kwestii wypowiadanych przez aktorów, czyli tego, co widz usłyszy) oraz didaskaliów (opisów dotyczących akcji, postaci, miejsc, czyli tego, co widz zobaczy). Zawiera:
a. nagłówki scen z ogólnymi informacjami o czasie i miejscu akcji (dzień/noc, wnętrze/plener) – zapisane wersalikami,
b. wskazówki sceniczne – określenie okoliczności towarzyszących prezentowanym zdarzeniom, informacje dotyczące tego, co słychać i widać w danym momencie na scenie/planie,
c. imiona postaci – zapisane na środku wersalikami,
d. ewentualnie – zapisane kursywą poniżej imion dodatkowe przypisy informujące np. o sposobie wypowiadanie kwestii (szeptem, krzycząc, trzymając się za głowę itp.),
e. kwestie dialogowe.
Warto stosować zasadę, zgodnie z którą jedna strona A4 scenariusza odpowiada jednej minucie filmu.
Przykładowy scenariusz filmowy – wzór – scenariusz filmowy na podstawie Mk 1, 1-11
Scenariusz teatralny
Jest to koncepcyjny szkielet przedstawienia teatralnego. We wstępie można przedstawić, poza występującymi postaciami, również zarys fabuły spektaklu. Tekst właściwy podzielony jest na akty i sceny, w obrębie których wyróżnia się:
a. zapisane kursywą pod numerem sceny didaskalia zawierające informacje na temat miejsca akcji (wystrój, rekwizyty), czasu (np. oświetlenie), osób obecnych na scenie, dobiegających dźwięków – wszystkiego, co widz ma zobaczyć lub słyszeć po podniesieniu kurtyny,
b. imiona bohaterów,
c. kwestie dialogowe uzupełnione w razie konieczności didaskaliami uszczegółowiającymi np. zachowanie aktorów, ich mimikę, ruch lub informującymi o dobiegającym dźwięku.
Przykładowy scenariusz teatralny – wzór – scenariusz teatralny jasełek