Co to jest dialog – definicja
Dialog to rozmowa co najmniej dwu osób. Umiejętnie wpleciony w tok narracji z pewnością wzbogaci treść opowiadania, powieści. Umożliwi też pełniejszą charakterystykę bohaterów dzięki indywidualizacji języka, którym się posługują, oraz uwypukli ich emocje, nastrój, temperament.
Cechy i zasady tworzenia
Dialog, aby był wiarygodny, powinien przypominać prawdziwą rozmowę. Słownictwo, którym posługują się bohaterowie, może odzwierciedlać ich nastrój, poziom wykształcenia, pochodzenie. Może być także zależne od sytuacji komunikacyjnej (ten sam bohater inaczej będzie zwracał się do przyjaciela, inaczej – do przełożonego). Bezwzględnie w zapisie należy przestrzegać zasad ortografii i interpunkcji.
Każda wypowiedź bohatera zapisywana jest w nowym wierszu, z zastosowaniem akapitu. Rozpoczyna się ją od myślnika (w przypadku pracy w edytorze tekstu – od myślnika lub półpauzy). Wypowiedź tę można doprecyzować w formie didaskaliów, czyli komentarzy narratorskich. Odpowiednio dobrane umożliwią czytelnikowi lepszą orientację w opisywanej sytuacji. Mogą bowiem być źródłem informacji o sposobie mówienia (szepnął), nastroju (warknął) oraz czynnościach towarzyszących rozmowie (krzyknął, zakrywając dłonią usta).
Zasady zapisu wypowiedzi bohatera z komentarzami narratora
1. Jeżeli didaskalia zawierają czasowniki oznaczające mówienie, rozpoczyna się je od małej litery. Kropkę stawia się dopiero po nich. Czasownik zawsze występują w narracji przed podmiotem.
– Spisaliście się na medal – stwierdził Piotr.
Niezależnie od tego, jakim znakiem interpunkcyjnym kończy się wypowiedź bohatera (wykrzyknikiem, pytajnikiem, wielokropkiem), uzupełnienia rozpoczyna się od małej litery.
– Spisaliście się na medal! – krzyknął Piotr.
2. Jeżeli didaskalia nie zawierają określeń mówienia, po wypowiedzi bohatera stawia się kropkę (ewentualnie wykrzyknik, pytajnik lub wielokropek), a uzupełnienia zaczyna od wielkiej litery. Na końcu zapisanej kwestii również stawia się kropkę.
– Spisaliście się na medal. – Piotr uśmiechnął się i usiadł.
– Spisaliście się na medal! – Piotr uśmiechnął się i usiadł.
3. Jeżeli komentarz narratorski zapisany jest przed wypowiedzią bohatera, stawia się po nim dwukropek, a wypowiedź tę zapisuje w nowym wierszu, rozpoczynając od myślnika. Na jej końcu znajdzie się kropka (wykrzyknik, pytajnik, wielokropek).
Piotr stwierdził:
– Spisaliście się na medal.
4. Jeżeli uzupełnienia narratora wplecione są w wypowiedź bohatera, z obu stron oddziela się je myślnikami od kwestii dialogowej.
a. Jeżeli zastosowane zostały w miejscu, gdzie w wypowiedzi bohatera był przecinek, znak ten pomija się.
Zastanawiam się, czy powinniśmy to zrobić.
– Zastanawiam się – rzucił Piotr – czy powinniśmy to zrobić.
b. Jeżeli zastosowane zostały w miejscu, gdzie w wypowiedzi bohatera była kropka (wykrzyknik, pytajnik, wielokropek), znak ten zachowuje się.
Dobrze zrobiłeś. Postąpiłbym tak samo.
– Dobrze zrobiłeś – pocieszył go Piotr. – Postąpiłbym tak samo.
lub
– Dobrze zrobiłeś. – Piotr poklepał przyjaciela po ramieniu. – Postąpiłbym tak samo.
lub
– Dobrze zrobiłeś. – Piotr poklepał przyjaciela po ramieniu, po czym dodał: – Postąpiłbym tak samo.
5. Fragmenty cytowane przez bohatera ujmuje się w cudzysłów.
– Powiedział mi: „Weź się w garść” – westchnął Piotr.
Zredagowany dialog warto przeczytać w celu wyeliminowania powtórzeń, o które tu naprawdę nietrudno. Należy zwrócić uwagę na to, czy zbyt często nie powtarzają się imiona bohaterów. Jeśli tak, można je zastąpić innymi określeniami (Piotr – mężczyzna, przełożony, przyjaciel), a w szczególnym wypadkach pominąć – jeżeli z kontekstu rozmowy jasno wynika, z czyich ust pada wypowiedź lub gdy rozmawiają tylko dwie osoby. Pominięcie informacji o tym, kto mówi, w obrębie dłuższego dialogu może niekorzystnie wpłynąć na jego czytelność.
Dublować nie można czasowników nazywających mówienie. W tym przypadku należy stosować synonimy. Odpowiednio dobrane będą nośnikiem dodatkowych informacji, np. dotyczących intencji mówiącego (zaproponował), jego nastroju (warknął), sposobu wypowiadania kwestii (szepnął) oraz czynności towarzyszących rozmowie (krzyknął, zakrywając dłonią usta).
Budowa i schemat
Wypowiedzi bohaterów i komentarze narratorskie mogą generalnie łączyć się na trzy sposoby.
1. Komentarz + wypowiedź
Komentarz narratora:
– Wypowiedź bohatera.
2. Wypowiedź + komentarz
– Wypowiedź bohatera – komentarz narratora z określeniem mówienia.
lub
– Wypowiedź bohatera. – Komentarz narratora bez określenia sposobu mówienia.
3. Wypowiedź + komentarz + wypowiedź
– Wypowiedź bohatera – komentarz narratora z określeniem mówienia – wypowiedź bohatera.
lub
– Wypowiedź bohatera – komentarz narratora z określeniem mówienia. – Wypowiedź bohatera.
lub
– Wypowiedź bohatera. – Komentarz narratora bez określenia mówienia. – Wypowiedź bohatera.
lub
– Wypowiedź bohatera. – Komentarz narratora bez określenia mówienia oraz czasownik nazywający mówienie: – Wypowiedź bohatera.
Przydatne zwroty i słownictwo
bąknąć, bełkotać, krzyknąć, obiecać, obwieścić, orzec, oświadczyć, palnąć, pisnąć, pleść, powtórzyć, rzec, ryknąć, stwierdzić, wrzasnąć, wycedzić, wydukać, wyjaśnić, wykrztusić, wymamrotać, wyszeptać, wytłumaczyć, zadeklarować, zagrozić, zakomunikować, zapytać, zdradzić
Przykładowy dialog – wzór – dialog z koleżanką w opowiadaniu