Bohater główny
Konrad-Gustaw
Konrad-Gustaw
Główny bohater dramatu, pojmany i uwięziony za domniemany udział w spisku przeciwko carowi. Początkowo bohater określany jest jako „Więzień”. W prologu następuje przemiana tej postaci. Uwieziony zapisuje na ścianie celi słowa świadczące o śmierci „Gustawa” i narodzinach „Konrada”. Wśród towarzyszy niedoli ma opinię wieszcza zdolnego do spoglądania w przyszłość:
O, my znamy Konrada, co to znaczy, wiemy.
Północ jego godzina.
Pod wpływem opowieści innych więźniów bohater zaczyna nucić własną „pieśń zemsty”, która przeradza się w improwizację. Monolog Konrada to jedna z najbardziej znanych scen dramatycznych w literaturze polskiej. W swym ekspresyjnym wyznaniu bohater porusza wiele problemów, poczynając od poezji, samotności, mocy twórczej aż po losy cierpiącego narodu i rozważania na temat boskiej opatrzności. Improwizacja to chwila, w której bohater pokazuje swoje prawdziwe oblicze. Jawi się jako wieszcz, prorok, kreator rzeczywistości i przedstawiciel ginącego narodu.
Dziś mój zenit, moc moja dzisiaj się przesili.
Przekonanie o wielkości wiąże się jednak z pychą, a ta pociąga za sobą pogardę dla „zwykłych” ludzi. Konrad grzeszy pogardą i sądem wydawanym nad bożymi wyrokami. W finale monologu wypowiada bluźnierstwo, nazywając Boga „mądrością” (a nie „miłością”) i „carem” (ostatnie słowo pada z ust diabła). Dusza bohatera zostaje uratowana dzięki poświęceniu księdza Piotra, który odprawia nad chorym egzorcyzm i modli się o przejęcie jego grzechów.
Jedną z ważniejszych scen dramatu jest spotkanie tych dwu postaci w gabinecie Senatora. Konrad poznaje kapłana i ofiarowuje mu pierścień. Ten w zamian przekazuje mu ważne przesłanie dotyczące jego przyszłych losów. Bohater ma wyruszyć w daleką podróż i spotkać się z człowiekiem, który jako pierwszy przywita go chrześcijańskim pozdrowieniem. Konrad nie wie, że widzenie zakonnika dotyczy powstania wielkiego, narodowego mściciela. Wszystko wskazuje na to, że jest nim nasz bohater.
Konrad to postać złożona, ucieleśniająca przemianę bohatera romantycznego. Poznajemy go jako „Więźnia”. Potem obserwujemy symboliczną „śmierć” Gustawa (nasuwa się oczywiste skojarzenie z bohaterem II i IV części dramatu), czyli romantycznego kochanka, który poświęcił się miłości. Konrad uosabia zdolności wieszcze, jest przede wszystkim poetą. Jako przedstawiciel narodu przyjmuje postawę prometejską, cierpi „za miliony” i żąda łaski dla męczonego ludu. Już wtedy wypowiada się jak mściciel gotowy do zmierzenia się z każdą siłą wyższą, by osiągnąć cel. Po duchowym załamaniu i „oczyszczeniu” bohater jest gotowy do przyjęcia – obiecanej mu przez księdza – roli „Pielgrzyma”, a potem prawdopodobnie mistycznego “mściciela narodu”.
Bohaterowie drugoplanowi
Dobre Duchy (Aniołowie)
Postaci towarzyszące działaniom głównego bohatera dramatu. Duchy obserwują Konrada, wznoszą za niego modły i starają się chronić. To aniołowie z woli Boga wydają bohatera w ręce wroga, czyli szatana i podległych jego wpływom ludzi (Senator). Duchy przenikają do snów i myśli więźnia, uczestniczą w jego improwizacji, starając się uratować duszę bohatera. Doceniają poświęcenie egzorcysty, który zostanie obdarzony łaską objawienia.
Złe Duchy (Diabły)
Złe duchy podobnie jak aniołowie, towarzyszą zmaganiom Konrada. Podczas „wielkiej improwizacji” czarty wzmagają pychę bohatera, wmawiając mu pragnienie konfrontacji z Bogiem. W finale monologu poeta formułuje bluźnierstwo, dokończone przez jednego z diabłów. Konrad pada zemdlony i zostaje opętany przez wyjątkowo złośliwego biesa. Podczas egzorcyzmów ksiądz Piotr więzi złego ducha w ciele Konrada