Ekspansja Rosji w Azji Środkowej i na Kaukazie

W XVIII wieku  Rosja carska, zreformowana przez cara Piotra I Wielkiego, stała się potęgą na skalę europejską, zdolną do podjęcia jednoczesnej ekspansji w wielu kierunkach. Mimo że głównymi celami kolejnych rosyjskich władców był „marsz” w stronę Europy Zachodniej i zdobycie Konstantynopola, to nie należy zapominać o pozostałych kierunkach działań kolonizacyjnych i inwazyjnych.

Syberia była naturalnym kierunkiem rosyjskiej kolonizacji. Jedynymi konkurentami w panowaniu nad jej ogromnym terytorium były słabnące chanaty, pozostałości po dawnej ekspansji mongolskiej. Pokonane jeszcze w XVII wieku, pozwoliły Rosji na ekspansję w tym kierunku. W 1708 roku powstała pierwsza syberyjska gubernia, do której dołączyły jeszcze dwie w 1764 roku. Syberia była kolonizowana zarówno przez ochotników, chcących zmienić swoje życie, jak również przymusowo, przez chłopów zsyłanych tam za różnorakie przewinienia. Była to forma kary zastępczej za różne przestępstwa. Dodatkowo, należy pamiętać o dużym udziale Kozaków rosyjskich w walkach z syberyjskimi ludami. Poza kolonizacją Rosjanie wysyłali dużą liczbę podróżników i eksploratorów w celu spisania i naniesienia na mapy szerokich połaci Syberii, mogąc się w tym względzie pochwalić wielkimi sukcesami.

Innym problemem był Chanat Krymski, od wielu wieków będący solą w oku rosyjskich i polskich władców. Tatarzy go zamieszkujący regularnie napadali na tereny Rzeczpospolitej i Rosji, porywając ludzi i rabując dobytek. Zniszczenie Tatarów na ich własnym terytorium było bardzo trudne. Mimo wcześniejszych wojen pierwszym przypadkiem, kiedy siłom rosyjskim udało się wtargnąć na Krym był rok 1735. Wtedy to w czasie wojny z Turcją siłom rosyjskim pod dowództwem Christopha von Munnicha udało się przełamać obronę tatarską, wtargnąć na Krym i go złupić. Kolejnym etapem likwidacji Chanatu była wojna z Turcją z lat 1768-1774, kiedy to pokonany sułtan był zmuszony oddać Krym pod protektorat rosyjski. Rosyjskie władzy coraz bardziej interweniowały w wewnętrznych sprawach Chanatu, czekając tylko na dogodną okazję do jego wchłonięcia. Ostatecznie doszło do tego w roku 1783. Ostatni władca tatarski zbiegł do Turcji, gdzie został uduszony za zdradę.

Kolejnym przeciwnikiem, którego należało spacyfikować, byli Kozacy Zaporoscy. Ci żołnierze i rabusie nieraz już pokazali swoją polityczną chwiejność, wspierając zgodnie ze swoim interesem, to Rosję, to znowu Rzeczpospolitą. Jako element niepewny stanowili zagrożenie dla rosyjskiego panowania nad Ukrainą. Ostatecznym  pretekstem do likwidacji Siczy Zaporoskiej był udział Kozaków w powstaniu Pugaczowa (1773-1774), w czasie którego Sicz wsparła podającego się za uratowanego cara Piotra III uzurpatora. Siły powstańców zostały rozbite w krótkiej kampanii, sam Pugaczow schwytany i skazany na śmierć. 15.06.1775 roku siły rosyjskie otoczyły Sicz Zaporoską i zlikwidowały ją, bez większego oporu Kozaków. Przywódcy Kozaccy zostali wywiezieni w głąb Rosji,  a majątek i dokumenty Siczy -  przejęte przez Rosjan. W ten sposób Katarzynie II udało się doprowadzić do likwidacji organizacji, która przyczyniła się w wielkiej mierze do upadku potęgi Rzeczpospolitej w XVI wieku.