Dzieło pt. „Bursztyny” stanowi zbiór 32 opowiadań ukazujących w beletrystycznej formie rozmaite wątki z historii Rzeczpospolitej. Ułożone są w porządku chronologicznym, a język konkretnych opowieści został dostosowany do czasów, których dotyczą.
Opowieść o bursztynie
Opowiadanie przedstawia mieszkańców starosłowiańskiej wioski nad morzem, trudniących się głównie poszukiwaniem bursztynów. Wedle legendy do wioski miał przybyć rzymski arystokrata i w zamian za piękny materiał wykupić córkę jednego z osadników, odsprzedał ją jednak niejakiemu Ino w zamian za okazały kawałek bursztynu.
U świtu dziejów
Opowieść o chrystianizacji Słowian za czasów Mieszka I. Prosty lud najpierw dziwi się zasadom wiary w jednego Boga, urzeczony jednak Jego miłosierdziem i wspaniałomyślnością podąża wytyczoną przez Niego ścieżką.
Przysięga
Na łożu śmierci Mieszko opowiada synowi dzieje słowiańskich ziem i panowania ich przodków. Poleca swemu następcy, by zjednoczył wszystkich Słowian i dał im silne państwo, chłopiec zaś w przyszłości, już jako król Bolesław Chrobry, ową obietnicę spełnia.
Purpurowy szlak
Purpurowy chodnik, jaki książę Bolesław rozkazuje utkać poddanym na przyjazd cesarza Ottona III w celu wzięcia udziału w zjeździe gnieźnieńskim, staje się symbolem drogi Słowian od rozproszenia aż do stworzenia dostatniego, doskonale funkcjonującego państwa.
Ojcowie cystersi w Mogile
Rozdział prezentuje nowości na temat budownictwa, rolnictwa i wielu innych dziedzin przywiezione do Polski przez cystersów.
Idą…
Opowiadanie relacjonuje krwawe starcia z Tatarami w XIII wieku. W trakcie jednego z ich odwagi rządzącym do stawienia czoła najeźdźcy dodaje Kinga – późniejsza święta, wdowa po Bolesławie Wstydliwym i obecna przełożona sądeckiego konwentu klarysek, który zostaje ewakuowany do warownego zamku w Pieninach.
Uczta Wierzynka
Treścią opowiadania jest słynna królewska uczta u generalnego zarządcy krakowskiego dworu, Mikołaja Wierzynka, jaka miała miejsce w 1364 roku. Król Kazimierz Wielki wyjawia wtedy przybyłym władcom, iż tajemnicą obecnej potęgi jego państwa jest żywe zainteresowanie najbiedniejszymi warstwami i wprowadzenie działań, które miały za zadanie poprawę ich losu.
Hołd pruski
Po blisko 150 latach krwawego konfliktu z Zakonem Krzyżaków nieprzyjaciel zostaje wreszcie zmuszony do kapitulacji i przyjęcia zwierzchnictwa polskiego króla. 10 kwietnia 1525 roku Wielki Mistrz Albrecht Hohenzollern oddaje Zygmuntowi Staremu w lenno nowo powstałe, świeckie Księstwo Prus.
Strażnicy morza
Obrazek relacjonuje rozwój bałtyckiej floty obronnej na początku XVI wieku.
Sąsiedzki dar
W rozmowie z sąsiadem Mikołaj Rej motywuje używanie w swojej twórczości języka ojczystego zamiast łaciny, rozmyślając później o niechybnych korzyściach, jakie tego typu praktyki przyniosą jego zdaniem rozwojowi samoświadomości narodu.
Pod lipą
Rozdział jest obrazkiem z sielankowego życia Jana Kochanowskiego, siedzącego w przyjemnym cieniu lip i bawiącego się z ukochaną córką Urszulą.
Prawo książęce
Pod wpływem historii pewnego wieśniaka księżna Katarzyna Sydonia postanawia zmienić obowiązujące w powiecie cieszyńskim prawo, które bardziej chroni królewskie dziki, niż ludzi zmuszonych do ochrony swoich pól i własnego zdrowia przed zwierzętami.
Proroczyna Boży
Portret księdza Skargi, który w pisanych w języku gminu (po polsku) kazaniach próbował walczyć o sprawiedliwość dla biednych i uciśnionych, uważając ich za istoty równie godne szacunku co szlachta i magnaci.
W pracowni Rembrandta
Rozdział relacjonuje spotkanie Rembrandta van Rijna z pułkownikiem Noskowskim i historię powstania portretu polskiego wojaka.
Wesele w Jaworowie
Mieszkająca we wsi Jaworowo Maryjka pragnie wyjść za mąż za kowala, jako sierota nie posiada jednak wiana. Wedle prawa w takich sytuacjach posag powinien zostać wypłacony przez lokalny dwór, zbierając się więc na odwagę Maryjka idzie upomnieć się o swoje. W drodze spotyka króla Jana III Sobieskiego, który daje jej pieniądze na wiano, wyprawia wspaniałe wesele i nawet sam bierze w nim udział.
Zemsta błazna
Historia zabawnego konfliktu pomiędzy francuskim zubożałym szlachcicem, wicehrabią de St. Luc, a trefnisiem króla Jana III Sobieskiego.
Jak pan Kulesza kościół odbudował
Historia szlachcica Jacka Kuleszy staje się pretekstem do ukazania konfliktów panujących pomiędzy biedną i bogatą szlachtą w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej.
Sas i Las
Przy okazji wesela we wsi Boguszówka opisany zostaje konflikt za panującymi wówczas królem Sasem i królem Leszczyńskim. Rozpasanie i bezkarność szlachty zdają się już wtedy prowadzić ku nieuchronnemu upadkowi kraju.
Przy święconym
Obrazek z życia szlachciców-Sarmatów, na co dzień bezustannie biorących się za łby, ale potrafiących pogodzić się dla odpowiedniego uczczenia Wielkanocy.
Do światła
Stanisław Konarski obmyśla plan reformy polskiej oświaty tak, by kształciła mądrych, rozsądnych obywateli, którzy podźwigną ojczyznę z upadku.
Na łowach
Obrazek z łowów na niedźwiedzia staje się pretekstem do wspomnienia o chorobliwym łgarstwie, jakiego przez całe życie nie mógł pozbyć się książę Karol Radziwiłł.
Imieniny w Luneville
W dniu swoich imienin wygnany z Polski książę Stanisław Leszczyński rozmyśla nad dramatycznym położeniem pohańbionej, zarządzanej przez złego władcę ojczyźnie.
Nad kanałem
Relacja z udanego przedsięwzięcia znacznie ułatwiającego komunikację Zachodniej i Wschodniej Rzeczypospolitej.
Obiad czwartkowy
Relacja z jednego ze słynnych spotkań intelektualistów organizowanych przez Stanisława Augusta.
Ocknienie
Ostateczny upadek Rzeczpospolitej i jej „sprzedanie” w ręce rosyjskiej carycy przez chciwą i przywiązaną do swoich przywilejów szlachtę.
Spotkanie
Opowiadanie relacjonuje przebieg spotkania dwóch wielkich Polaków – Tadeusza Kościuszki i Kazimierza Pułaskiego – na amerykańskiej ziemi. Obaj mieli odmienne poglądy na społeczeństwa, ale przyświecał im ten sam cel w postaci wyzwolenia Polski.
Na szczycie Mount Blanc
Opowiadanie poświęcone osobie Antoniego Malczewskiego, romantycznego poety, który po miłosnej porażce wybrał się na alpejski szczyt i tutaj dopiero zrozumiał, że człowiek powinien mieć bardziej rozległe cele niż tylko zabieganie o osobiste szczęście.
Nieporozumienie
Spotkanie Kazimierz Brodzińskiego i prostego chłopa, Jury Gaydzicy, staje się okazją do zwrócenia uwagi na przepaść kulturową, jaka rozciąga się przed szlachcicami i chłopstwem, uniemożliwiającą im wzajemne porozumienie.
Przerwane posiedzenie
Trwa posiedzenie warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, na którym przedstawiciele oświeceniowego nurtu krytykują młodych romantycznych poetów. Zebranie przerywa wybuch powstania listopadowego, zainspirowanego twórczością „nieopierzonych” buntowników.
Na paryskim bruku
Opowiadanie przedstawia legendarną historię genezy „Pana Tadeusza”.
Doktor Marcinek
Opowiadanie stanowi portret wielkiego pozytywisty, reformatora i społecznika – Karola Marcinkowskiego, który dla odbudowy kraju poświęcił szczęście prywatne, zdrowie, a w końcu nawet i życie.
Koncert Szopena
Koncert wielkiego pianisty w paryskim domu polskich emigrantów staje się sposobem na magiczny powrót do wytęsknionej Polski.