Definicja
Środek stylistyczny stanowiący motyw, znak lub zespół znaków występujący w danym dziele. Jest oznaczeniem treści, które nie zostały zawarte w utworze bezpośrednio, wprost. Posiada jedno znaczenie dosłowne oraz kilka znaczeń metaforycznych, ukrytych. Symbol jest przeciwieństwem alegorii, którą odczytuje się zawsze jednoznacznie – w przypadku symbolu istnieje pewne dowolność interpretacji.
Funkcja i cechy
Symbol ma za zadanie sygnalizować odbiorcy znaczeń ukrytych w utworze. Odczytywany jest w kontekście treści całego dzieła i posiada charakter tajemniczy, nieoczywisty i zagadkowy. Artyści chętnie posługują się symbolami w celu wyrażenia głębszych treści utworu.
Występowanie
Wykorzystanie symboli było szczególnie popularne wśród modernistów i symbolistów, jako podstawowy środek ekspresji. Często spotykamy je w sztuce Wschodu, a w Europie upowszechniły się w epoce średniowiecza i baroku. Twórcy mieli w ten sposób sugerować istnienie tajemniczej i niejednoznacznej strony natury. Niektórymi twórcami chętnie korzystającymi z symboli byli Bolesław Leśmian, Stanisław Wyspiański, Charles Baudelaire, Stephan Mallarme czy Maurice Maeterlinck.
Przykłady
Jednym z popularnych w polskiej literaturze motywów jest taniec, posiadający ciekawą symbolikę. W Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza taniec zamyka treść całego dzieła. W Polonezie biorą udział wszyscy bohaterowie występujący w utworze – tańczą ze sobą przedstawiciele szlachty, młodzież, ziemianie. Ten wspólnotowy taniec pokazuje, że wszyscy Polacy, wszystkie warstwy społeczne i ugrupowania polityczne mogą się ze sobą zjednoczyć. Taniec zbliża bohaterów do siebie, a obraz ten niesie za sobą wizję świetlanej przyszłości z zgodzie i porozumieniu. Podobny motyw występuje również w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej czy w Weselu Stanisława Wyspiańskiego.