Definicja
Onomatopeja to inaczej wyraz dźwiękonaśladowczy. Polega na dobieraniu słów w taki sposób, by w swoim brzmieniu naśladowały odgłosy jakiegoś zjawiska lub postaci. Mogą to być dźwięki np. dźwięk klaksonu lub odgłosy naturalne np. szczekanie psa.
Zastosowanie i przykłady
Onomatopeja jako figura retoryczna najczęściej stosowana jest w poezji. Autor decyduje się na jej użycie po to by np. wywołać u odbiorcy pożądany nastrój np. grozę, obawę, zaciekawienie.
Onomatopeja jest oparta na słownictwie, które oddaje odgłosy przyrody, jednak nie musi się ona ograniczać do jednego wyrazu. Może obejmować cały utwór i skupiać pewne dźwięki w przestrzeni całego tekstu np. oddać grzmienie burzy poprzez zastosowanie zestawień głosek zwarto-wybuchowych lub szum wiatru dzięki głoskom szczelinowym. Nagromadzenie odpowiednich głosek, instrumentacja czy rytmizacja wzmacniają efekt onomatopei.
Najlepiej widać to na przykładzie wiersza Juliana Tuwima Lokomotywa, w którym poeta wybrał taki czasowniki i wykrzykniki dźwiękonaśladowcze, że czytelnik wręcz odczuwa ciężar pociągu:
Stoi na stacji lokomotywa,
Ciężka, ogromna i pot z niej spływa:
Tłusta oliwa.
Stoi i sapie, dyszy i dmucha,
Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha:
Buch – jak gorąco!
Uch – jak gorąco!
Puff – jak gorąco!
Uff – jak gorąco!
Już ledwo sapie, już ledwo zipie,
A jeszcze palacz węgiel w nią sypie.
Jednosylabowe onomatopeje oddające wprowadzenie lokomotywy w ruch robią równie dynamiczne wrażenie na odbiorcy.
Innym przykładem onomatopeizacji jest wiersz Leopolda Staffa Deszcz jesienny.
