Definicja
Środek stylistyczny polegający na podobieństwie dwóch elementów utworu literackiego. Może to być podobieństwo na poziomie treściowym lub składniowym (podobieństwo wersów, strof, zdań, scen, wątków, motywów).
Zastosowanie
Paralelizm służy autorowi tekstu do podkreślenia podobieństw lub przeciwieństw między występującymi w tekście segmentami. Jest to zjawisko analogii lub ciągłości wyrazów. Paralelizm pomaga uporządkować tekst literacki - tego chwytu poetyckiego używano już w poezji starożytnej i w tekstach biblijnych.
Rodzaje
Paralelizm znaczeniowy – inaczej nazywany tematycznym, polega na występowaniu dwóch podobnych do siebie motywów, np. motywów pochodzących ze świata przyrody i odpowiadających im uczuciom.
Paralelizm kompozycyjny - polega na upodobnieniu do siebie poszczególnych elementów świata przedstawionego w utworze – mogą to być postaci, wydarzenia lub wątki np. równoległe losy dwóch małżeństw.
Paralelizm leksykalny – występuje wtedy, gdy dochodzi do powtarzania się poszczególnych słów bezpośrednio po sobie lub w podobnej pozycji np. zawsze na początku wersu.
Paralelizm intonacyjny – jest to upodobnienie intonacji poszczególnych segmentów tekstu (zdań lub wersów).
Paralelizm składniowy – polega na występowaniu ciągów zdań o podobnej budowie.
Paralelizm stroficzny – polega na powtarzaniu się strof, zawierających podobne motywy.
Przykłady
Przykładem paralelizmu leksykalnego są Liryki lozańskie Adama Mickiewicza, gdzie na końcu każdego wersu powtarza się czasownik "znudzą":
Gęby za lud krzyczące sam lid w końcu znudzą.
I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą.