Definicja
Aliteracją nazywamy powtórzenie jednakowych układów głoskowych na początkach kolejnych wersów lub wyrazów ze sobą sąsiadujących – jest to jeden ze sposobów instrumentacji głoskowej. Służy uwydatnieniu budowy wiersza lub gry słów. Uznajemy ją za figurę retoryczną lub środek stylistyczny.
Aliteracja pełni trzy funkcje:
- wierszotwórczą, która występuje jedynie w utworach poetyckich. Warunkiem jej pojawienia się jest stabilizacja powtórzeń aliteracyjnych oraz jej powiązanie z budową wersu
- instrumentacyjną, która polega na podkreśleniu walorów języka, mających samodzielny charakter brzmieniowy. Takim walorem może być np. celowość kompozycji głoskowej lub zintensyfikowanie określonych dźwięków występujących w języku
- semantyczna, która polega na uwydatnieniu relacji znaczeniowych między połączonymi tą funkcją słowami. Poprzez upodobnienie brzmieniowe łączy słowa w pary i odróżnia je od innych słów w tekście – przez ten zabieg pary słów zyskują swoje wyjątkowe znaczenie.
Historia i występowanie
Aliteracja wykorzystywana była w dawnej poezji, zwłaszcza greckiej, rzymskiej i staroangielskiej. Spotykana jest również w literaturze islandzkiej. Poeci nowożytni także chętnie korzystali z tego zabiegu – spotkamy ją u Edgara Allana Poe i Gerarda Manleya Hopkinsa, ale również u Wiliama Szekspira.
W polskiej poezji aliteracka występuje stosunkowo rzadko, a jeśli już się pojawia, ma charakter raczej dorywczy, dodatkowy, nieustabilizowany. Dużą rolę odegrała w XX-wiecznej twórczości futurystów, w ich literackich eksperymentach. Interesowali się nią m.in. Stanisław Młodożeniec czy Józef Czechowicz.