Rola Inwokacji
Inwokacja w „Panu Tadeuszu” pełni podobną funkcję jak w innych epopejach, a więc w patetycznym nastroju otwiera wielkie dzieło. W tradycji gatunku przyjęło się, że inwokację poeta kierował do muz lub w kulturze chrześcijańskiej do Boga. Tymczasem Mickiewicz rozpoczyna swój utwór zwrotem do Litwy. W ten sposób twórca nie tylko wskazuje naczelną tematykę dzieła, ale także dokonuje gloryfikacji i sakralizacji utraconej ojczyzny. Ważną funkcją Inwokacji w „Panu Tadeuszu” jest również zaznaczenie metody pisarskiej, jaką Mickiewicz będzie się posługiwał w dalszej części utworu oraz nakreślenie symbolicznej roli świata przedstawionego.
Sakralizacja ojczyzny
Słowo Litwa, pojawiające się w pierwszym zdaniu Inwokacji jest synonimem całej ojczyzny, Polski. Wskazuje na to poetyckie rozwinięcie tego zwrotu o charakterze peryfrazy: „Litwo! Ojczyzno moja!”. Mickiewicz personifikuje utracony kraj, traktując go jak najdroższą osobę, utraconą kochankę. Nawiązuje również do mistrza polskiej poezji, Jana Kochanowskiego, porównując Litwę do utraconego zdrowia.
„Widzę i opisuję”
Mickiewicz charakteryzuje metodę artystyczną, jaką będzie się posługiwał w całej epopei. Mowa tu mianowicie o zasadzie, którą za poetą można by sprowadzić do formuły „widzę i opisuję”. Oznacza to, że najważniejszym wymiarem tekstu będzie odwołanie do zmysłu wzroku. Mamy do czynienia ze swoistą metodą malarską, której rolą jest uobecnienie utraconej ojczyzny (wskazuje na to czas teraźniejszy). Obraz ma pełnić funkcję substytutu Polski. Przyjęty przez Mickiewicza sposób opisywania świata posiada więc również wymiar głęboko terapeutyczny. Zastosowana przez Mickiewicza metaforyka widzenia jest analogiczna jak w balladzie „Romantyczność”. Nie chodzi tu o widzenie realistyczne, ale oczy duszy. Tym samym cała czasoprzestrzeń epopei traci kształty realne i staje się symboliczna.
Trzy Maryje
Dopiero w dalszej części tekstu następuje zwrot do Matki Boskiej jako królowej Polski. Mickiewicz odwołuje się tu do charakterystycznego dla polskiej tradycji kultu maryjnego, jednak w przywołaniu trzech słynnych ikon Marii kryje się głębsze znaczenie. Otóż, poeta za pomocą tych figur nakreśla symboliczną przestrzeń swojego poematu. Okazuje się, że ma ona budowę koncentryczną. Najpierw mówi się bowiem o Matce Boskiej Częstochowskiej, a więc przestrzeni Polski, potem przywołuje się Matkę Boską Ostrobramską, czyli przestrzeń Litwy (zawierającą się w większej całości – Polsce) i wreszcie Mickiewicz zwraca się do Matki Boskiej Nowogródzkiej, czyli patronki miejsca jego dzieciństwa. Te trzy miejsca stanowią trzy zawierające się w sobie kręgi. Sam podmiot znajduje się poza tą przestrzenią sakralną, czyli na emigracji. Mówi bowiem o tęsknocie za ojczyzną.
Cud
Poeta przywołuje w Inwokacji wydarzenie ze swojego dzieciństwa, kiedy został cudownie uzdrowiony za wstawiennictwem Matki Boskiej Nowogródzkiej. Ten cud ma wzniecać w rodakach-emigrantach wiarę, że podobnie jak wtedy, tak i teraz może zdarzyć się coś nieoczekiwanego i wszyscy wrócą do Polski („Tak nas przywrócisz cudem na ojczyzny łono”).
Opis ojczyzny – plan ogólny
Następnie ma miejsce realizacja poetyckiej zasady „widzę i opisuję” i przed oczami czytelnika ukazuje się malarski obraz bujnej ojczyzny. Mickiewicz w pierwszej kolejności buduje ogólny plan wydarzeń. Przywołuje tu charakterystyczne elementy polskiego krajobrazu: zielone łąki pełne kwiatów, pola zbóż, polskie drzewa – grusze. Opis jest niezwykle malarski, obfituje w soczyste, wyraziste barwy.
Opis ojczyzny – plan szczegółowy
Po nakreśleniu planu ogólnego poeta przechodzi do opisu szczegółów, a więc szlacheckiego dworu. Soplicowski dworek, podobnie jak wszystkie elementy przestrzeni pełni w „Panu Tadeuszu” rolę symboliczną. Jest to niejako „centrum polszczyzny”. Po pierwsze, dom stoi na wzgórzu, czyli miejscu szczególnie wyróżnionym na tle innych elementów topografii, co wskazuje na wagę owego domu. Ponadto dwór znajduje się „nad brzegiem ruczaju”. Uruchomiona zostaje tutaj symbolika wody jako siły ożywczej, która zapewnia swoistą nieśmiertelność.
Następnie czytamy, że dom jest ze wszystkich stron otoczony topolami, które pełnią funkcję ochronną. Mamy więc do czynienia z naturą, która ochrania historię i cywilizację. Dowiadujemy się też, że dwór był „z drzewa, lecz podmurowany”. Oznacza to, że Soplicowo posiada silne fundamenty. Chodzi tu o rolę narodowej tradycji. Ważna jest też symbolika pełnych spichlerzy zboża. Dzięki niej czas realny zostaje wpisany w cykliczną zmienność pór roku, czyli czas mityczny. Wreszcie otwarta brama, która zaprasza wszystkich przyjezdnych jest aluzją do polskiej gościnności.