Tak zwana „bajka Żegoty” to paraboliczna historia opowiedziana w scenie więziennej III części „Dziadów” przez jednego z więźniów. Żegota parafrazuje tu utwór Antoniego Goreckiego, autora bajek politycznych. Jest to opowieść o tym, jak diabeł chcąc zaszkodzić człowiekowi, paradoksalnie przyczynił się do jego dobra. Gdy Bóg wygnał pierwszych ludzi z raju, kazał rozsypać na ziemi ziarna zboża. Adam nie wiedział jednak co z nimi zrobić, dlatego przeszedł obok nich obojętnie. Z kolei diabeł uznał, że w Boskim podarunku musi być coś szczególnego, dlatego lepiej ukryć go przed człowiekiem, zakopał więc ziarno w ziemi. Wiosną jednak okazało się, że z ziarna wyrosło wspaniałe zboże, które stało się podstawowym pożywieniem człowieka.
Symbolika agrarna – mesjanizm
W bajce Żegoty pojawia się zatem symbolika agrarna, która ściśle wiąże się z mesjanizmem Mickiewicza. Obumarcie ziarna jest konieczne dla wydania wspaniałego owocu. Śmierć stanowi bramę do nowego, wspanialszego życia. Bajka ma znaczenie alegoryczne. Odwołuje się do sensów mitycznych (mit o Demeter i Korze) i biblijnych (Chrystus). Ziarnem jest niewinna polska młodzież, której ofiara nie pójdzie na darmo, ale w przyszłości stanie się fundamentem odrodzenia Polski.
Ponadto ważną rolę w opowieści odgrywa diabeł, czyli alegoria zaborczej Rosji. Diabeł myśląc, że przyczyni się do zguby człowieka, w rzeczywistości oddał mu największą przysługę. Podobnie Rosjanie, dokonując zbrodni na polskiej młodzieży w nadziei zniszczenia ducha narodu, nie wiedzą, że dzięki tej krwawej ofierze, polskość przetrwa zjednoczona wspólnym cierpieniem.
Symbolika agrarna jest oczywiście symboliką mesjańską. Ziarno to bowiem również alegoria Chrystusa, który musiał umrzeć, aby zmartwychwstać i zbawić ludzkość. Warto zwrócić uwagę, że bajka Żegoty, podobnie jak słynna wypowiedź Piotra Wysockiego o polskim narodzie jako wulkanicznej lawie, opiera się na opozycji wnętrza i zewnętrza. To, co znajduje się w ukryciu, jest tu najbardziej wartościowe. Są to siły drzemiące w polskim duchu narodowym.