 |
| W więzieniu (1798-1800), Francisko Goya |
Malarstwo romantyczne zostało zapoczątkowane w Anglii i w Niemczech, jednak ważne dzieła tego okresu powstały również we Francji i w Hiszpanii. Najistotniejszą cechą tej twórczości jest zainteresowanie metafizyką. Wszystko, co staje się przedmiotem malarstwa romantycznego, ma podłoże duchowe: natura, kultura, człowiek.
Malarstwo romantyczne - cechy
- Obrazy te posiadają najczęściej dynamiczną, żywą kompozycję.
- Cechuje je nasycenie gwałtowną uczuciowością.
- Często przedstawia się tu sceny patetyczne, a bohaterami malarstwa romantycznego są wojownicy o wolność, marzyciele i postaci niejednoznaczne.
- Ważną rolę odgrywa nastrojowość, symbolika natury i ideowość.
- Istotne są tu indywidualna wyobraźnia artysty, fantazja i odwoływanie się do treści podświadomych.
- Głównym środkiem wyrazu staje się wyrazista, często kontrastowa kolorystyka.
- Tematyka oscyluje wokół subiektywnego przedstawiania natury, współczesnych ruchów rewolucyjnych, motywów orientalnych i średniowiecza. Złożenia tego malarstwa najlepiej oddają słowa Charlesa Baudelaire’a:
Kto powiada romantyzm, powiada sztuka nowoczesna, to znaczy głębia, uduchowienie, kolor, lot ku nieskończoności, wyrażone wszystkimi środkami, jakimi rozporządza sztuka.
Malarstwo romantyczne w poszczególnych krajach
Anglia
 |
| Zamek Alnwick (1829), William Turner |
Romantyczne malarstwo angielskie skupia się wokół tematyki pejzażowej. Artyści tego kierunku wykazują szczególną wrażliwość na piękno rodzimej natury. Co ciekawe, jest ona odtwarzana dość wiernie, ale jednocześnie eksponuje się otwarte, rozległe przestrzenie oraz monumentalizm krajobrazu. Bardzo istotnymi motywami tego malarstwa są ruiny, gotycka katedra, pustelnia, morze i niebo. Najważniejsi przedstawiciele malarstwa angielskiego to John Constable, Joseph Mallord William Turner, Richard Parkes Bonnington oraz William Blake.
Pejzaże Constable’a stanowią studium natury jako fragmentu nieskończoności, mają one również wyraziste znamiona realizmu: np. „Wóz z sianem”, „Widok Epsom”, „Katedra Salisbury”. Turner skupiał się z kolei na grze światła i koloru obserwowanej w zjawiskach przyrody takich, jak mgła, morze, chmury. Jego najważniejsze dzieła to „Zatonięcie statku Temeraire”, „Szybkość, para i deszcz”, „Zamek Norham”. Dzieła Blake’a natomiast różnią się od estetyki prezentowanej przez pozostałych artystów. Nie mamy tu bowiem do czynienia z obserwacją natury, ale z subiektywną wyobraźnią. Tematyka jego twórczości obejmuje przede wszystkim interpretację wielkich dzieł literackich: „Boskiej komedii” Dantego czy „Biblii”.
Niemcy
 |
| Wschód księżyca nad morzem (1822), Caspar David Friedrich |
Romantyczne malarstwo niemieckie wyrasta z kolei z inspiracji filozofią idealistyczną (Fichtem, Schellingiem i Heglem). Natura ma tu przede wszystkim wymiar duchowy, jest żywym organizmem współgrającym z wewnętrznymi stanami człowieka. Głównie przedstawiciele tego kierunku to Filip Otto Runge (np. „Cztery pory dnia”, „Lekcja słowika”, „Poranek”, „Ucieczka z Egiptu”) i Caspar David Friedrich (np. „Krzyż w górach”, „Wysokie góry”, „Wędrowiec po morzu mgły”).
Obok tych artystów w Niemczech działało Bractwo św. Łukasza, które przyjęło nazwę Nazareńczyków. Oddziałało ono na malarstwo religijne XIX wieku.
Hiszpania
 |
| Maja naga (1800), Francisco Goya, wikipedia.org, domena publiczna |
Najwybitniejszym malarzem hiszpańskiego romantyzmu jest Francisco Goya y Lucientes. Mamy u niego do czynienia z tak zwanym czarnym romantyzmem. Dominuje tu nastrój grozy i lęku. Twórczość Goyi ma charakter ekspresjonistyczny. Jest inspirowana zarówno wydarzeniami takimi, jak zdobycie Hiszpanii przez Napoleona, a następnie krwawe rządy Ferdynanda VII (między innymi inkwizycja), jak i postępującą izolacją artysty, dokonującą się z powodu głuchoty.
Najmroczniejsze cykle graficzne Goyi to „Okropności wojny” i „Kaprysy”. Goya pozostawił również po sobie malowidła ścienne we własnym domu, będące ekspresją jego osobistych obsesji. Jeden z najsłynniejszych obrazów malarza to natomiast „Rozstrzelanie powstańców madryckich”.
Francja
 |
| Śmierć Sardanapala (1827), Eugene Delacroix |
W romantycznej sztuce francuskiej wyodrębnia się dwa okresy: wczesny romantyzm bliski sentymentalizmowi oraz dojrzały romantyzm, przypadający na czasy po klęsce Napoleona, który cechuje dramatyzm wyrazu, dynamika i tragizm. Pierwszy nurt jest sygnowany nazwiskami takimi, jak Jacques Louis David i Jean Auguste Dominique Ingres. Dojrzały romantyzm rozpoczyna się z kolei działami Theodore’a Gericault. Jego najsłynniejszym obrazem jest „Tratwa Meduzy”, który interpretuje się jako symbol upadku Francji.
Za najwybitniejszego malarza tego okresu uważa się natomiast Eugene Delacroix. Trudno wymienić wszystkie najważniejsze dzieła artysty, ponieważ pozostawił po sobie aż 853 obrazy i 7 tysięcy rysunków. Można tu wymienić „Tassa w domu wariatów”, „Grecję ginącą na ruinach Missolungi”, „Wolność wiodącą lud na barykady” czy „Medeę szaloną”. Na jego malarstwo duży wpływ wywarli mistrzowie angielscy, ale widać tu także elementy baroku i rokoka. Twórczość Delacroix jest w dużej mierze inspirowana literaturą i muzyką.
 |
| Studium głowy konia (1846), Piotr Michałowski |
Polska
Polskie malarstwo romantyczne reprezentują przede wszystkim Aleksander Orłowski i Piotr Michałowski. Ulubione motywy tego pierwszego artysty to sceny batalistyczne, życie codzienne i konie. Michałowski z kolei wiele obrazów poświęca tematyce patriotycznej, np. cykl „Samosierra”, ponadto przedstawia wielkie postaci historyczne w cyklu „Jeździec na koniu” (generałów, Napoleona). Artystę tego często określa się malarzem koni, ponieważ jest to jeden z jego najważniejszych tematów (np. „Dwa zaprzęgi”). Inny zaś kierunek jego zainteresowań stanowią portrety, a także sceny historyczne.
Elementy właściwe malarstwu romantycznem występują również w malarstwie późniejszych polskich artystów: Grottgera, Matejki, Wyspiańskiego i Malczewskiego.