Pod pojęciem filozofii romantyzmu rozumnie się najczęściej niemiecką filozofię idealistyczną z początku XIX w. Jak zaznacza bowiem Władysław Tatarkiewicz, idealizm niemiecki:
zebrał znaczną ilość oryginalnych umysłów i rozwinął w najwyższym stopniu pewne cechy epoki, jak zwłaszcza lotną filozoficzną wyobraźnię.
Każdy z wielkich filozofów niemieckich zaliczanych do tego nurtu stworzył swój własny system myślenia i miał wpływ nie tylko na samą epokę romantyzmu, ale na stałe wpisał się w znaczące osiągnięcia historii filozofii. Można powiedzieć, że filozofia romantyzmu zaczyna się od Johana Gottlieba Fichtego, a kolejnymi ważnymi myślicielami są Friedrich Wilhelm Schelling i wreszcie Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Ramy czasowe filozofii romantyzmu mieszczą się pomiędzy początkiem XIX w. a końcem lat 30. (w 1831 r. umiera Hegel).
Od Fichtego po Hegla
Filozofia romantyzmu w istotny sposób nawiązuje do teorii Immanuela Kanta, ponieważ radykalizuje jego myśl, prezentując krańcowe wnioski na temat bytu i natury poznania. Słynny „przewrót kopernikański” Kanta, czyli wskazanie, że to nie doświadczenie jest źródłem pojęć umysłu, ale odwrotnie, to umysł wytwarza pojęcia, które warunkują poznawanie świata, został wykorzystany przede wszystkim przez Fichtego. Idąc drogą wyznaczoną przez ten typ myślenia, doszedł on bowiem do wniosku, że ludzki rozum wytwarza nie tylko sądy o rzeczywistości, ale również samą rzeczywistość. Tym samym Fichte uczynił przedmiotem filozofii idealistyczną metafizykę. Umysł stał się dla niego modelem świata i pierwotną naturą bytu. Świat materialny, miał być, zdaniem filozofa, jedynie pochodną rzeczywistości metafizycznej. Jednocześnie Fichte wprowadził do filozofii romantyzmu umiłowanie czynu i wolności.
Z kolei Schelling rozwinął system Fichtego w nieco innym kierunku, zajmując się filozofią przyrody, której jego poprzednik nie poświęcał wiele miejsca. Według Schellinga, natura jest żywym, czującym organizmem i ma charakter Absolutu. Mamy tu zatem do czynienia z panteistycznym pojmowaniem przyrody. Ponadto Schelling uważał, że najważniejszą władzą poznawczą człowieka nie jest rozum, ale wewnętrzna intuicja, a więc słynne „czucie i wiara”, o których pisał Mickiewicz.
Najważniejszy zaś idealista niemiecki, czyli Hegel, zajął się przede wszystkim filozofią historii i kultury. W jego ujęciu idealizm nie jest subiektywny, ale obiektywny i logiczny, twierdzi on bowiem, że istnieją niezmienne prawa dziejów, które można poznać i przewidywać. Metoda filozofii Hegla to tak zwana dialektyka, czyli rozumowanie na zasadzie przechodzenia od tezy do antytezy. Hegel postrzega dialektykę nie tylko w kategoriach teoretycznych, ale uważa ją również za podstawowe prawo rozwoju dziejów.
