 |
| Johann Gottlieb Fichte |
Biografia
Johan Gottlieb Fichte żył w latach 1762 – 1814. Pochodził z Łużyc, urodził się w rodzinie chłopskiej, w dzieciństwie oraz wczesnej młodości zajmował się pracą fizyczną. Udało mu się jednak zdobyć wykształcenie dzięki protekcji zamożnego szlachcica. Fichte początkowo studiował teologię, ale nie zaspokoiła ona jego poznawczych ambicji, dlatego porzucił to zajęcie na rzecz samodzielnych dociekań.
Przełomowym wydarzeniem w życiu filozofa było spotkanie z Immanuelem Kantem. Pod jego wpływem Fichte ukształtował swoje poglądy, a ponadto dzięki mistrzowi z Królewca został zatrudniony jako wykładowca filozofii w Jenie. Posadę tę jednak utracił z powodu napisania artykułu, w którym pojawiły się akcenty ateistyczne.
Fichte był żarliwym patriotą, szczególnie dotkliwym doświadczeniem była dla niego francuska okupacja Niemiec. Z tego okresu pochodzą jego słynne „Mowy do narodu niemieckiego”. W 1809 r. został profesorem Uniwersytetu Berlińskiego, a potem objął stanowisko rektora.
Poglądy
Idealizm
Fichte otwiera tak zwany idealistyczny okres niemieckiej filozofii XIX wieku. Jego poglądy z jednej strony wyrastają z teorii Kanta, a z drugiej odchodzą od niej w stronę rozważań metafizycznych. W centrum filozofii Fichtego znajduje się pojęcie jaźni, która jest źródłem wszelkiego bytu. Myśliciel całkowicie likwiduje opozycję pomiędzy podmiotem i przedmiotem poznania. O ile Kant nieco ją narusza, twierdząc, że pojęcia są wytwarzane przez podmiot i sądy na temat świata są skazane na subiektywizm, nie można więc poznać „rzeczy samej w sobie”; o tyle Fichte uważa, że podmiot tworzy nie pojęcia o rzeczywistości, ale samą rzeczywistość. Jak pisze Władysław Tatarkiewicz, „jaźń jest Fichteańską „rzeczą w sobie”, stanowi byt idealny”. Świat realny posiada cel idealny, z niego powstaje, a żeby go zrozumieć, należy porzucić wszystko, co empiryczne.
Filozofia wolności i czynu
Dla Fichtego wolność jest najwyższym pojęciem moralnym. Pogląd ten filozof zaczerpnął od Kanta, ale poszedł dalej niż autor „Prolegomeny”. Dla Kanta wolność jest bowiem warunkiem postępowania etycznego, dla Fichtego zaś stanowi ona argument poświadczający idealistyczną teorię bytu. Ten, kto czuje się wolny, nie jest ograniczony przez rzeczy materialne i nie pozostaje bierny. Czyn stanowi niezwykle ważny element teorii Fichtego, dlatego filozofię tę nazywa się aktywistyczną. Co istotne, w ujęciu filozofa każdy czyn jest dobry. Historiozofia Fichtego opiera się na przekonaniu, że dzieje rozwijają się dzięki czynom i ich przeznaczeniem jest coraz doskonalsze wcielenie wolności.
Teoria „państwa zamkniętego”
Fichte stworzył również teorię polityczną, która, co ciekawe, stanowi zaprzeczenie jego teoretycznych poglądów. Myśliciel postulował bowiem powołanie do życia państwa, w którym jednostka stałaby się całkowicie ubezwłasnowolniona, a aparat władzy przejąłby za nią pełną odpowiedzialność. Ponadto państwo takie miałoby zostać odizolowane od reszty świata, co zapewniałoby zachowanie odrębności narodowej. Teoria ta zakładała zatem powstanie państwa totalitarnego i nacjonalistycznego.