Sąd Ozyrysa to humoreska Henryka Sienkiewicza, która ukazała się w 1908 roku. Pisarz, aby chronić swój tekst przed cenzurą, potępiał postępowanie carskiego zaborcy wobec Polaków i wyśmiewał te poczynania pod płaszczem staroegipskiego manuskryptu. Tekst jest niewielkiej objętości, ale opisuje całą masę negatywnych cech ludzi będących u władzy. Choć napisany przed wiekiem, jego treści są uniwersalne.
Sienkiewicz zbudował metaforę świata, w którym żył, aby zmylić cenzorów i uniknąć niedopuszczenia dzieła do obiegu. Jego celem było skrytykowanie i ośmieszenie rosyjskiego zaborcy.

W jaki sposób tego dokonał?
Mądrość opisała Psunabudesa jako niegodziwca, który był ministrem faraona, gubernatorem prowincji Ptah. Starał się on pozbawić tożsamości narodowej mieszkających w niej ludzi i przemienić ich w Egipcjan – zupełnie tak samo, jak próbowali to zrobić zaborcy w przypadku Polaków. Opowieść jest rozważaniem, czy bohater jest bardziej idiotą czy łotrem, co można odnieść właśnie do prześmiewczych rozważań Sienkiewicza na temat współczesnych mu realiów politycznych. Wobec tego można wyciągnąć wnioski, że u władzy znajdują się wyłącznie ludzie niegodziwi lub głupi – autor wyjaskrawia ten problem poprzez kłótnię o duszę Psunabudesa dwóch duchów – Głupoty i Niegodziwości.

Sienkiewicz podpisał utwór jako będący egipskim tekstem źródłowym (co jest oczywistą drwiną ze strony autora).

Plan wydarzeń

1. Śmierć ministra faraona Psunabudesa.
2. Kłótnia Głupoty i Niegodziwości (duchów) o duszę Psunabudesa. 
3. Wezwanie duchów przez Ozyrysa.
4. Wezwanie Mądrości przez Ozyrysa w celu rozsądzenia sporu.
5. Opowieść Mądrości o życiu i działalności politycznej Psunabudesa (działania niegodziwe i głupie).
6. Ciężar występków sądzonego równy po obu stronach szali.
7. Rozterka Ozyrysa dotycząca oddania duszy.
8. Postanowienie o nieoddawaniu duszy ministra żadnemu z duchów.
9. Wyrzucenie kopnięciem Psunabudesa z powrotem na ziemię przez Ozyrysa. 
10. Wiwat tłumu wysławiającego zmartwychwstałego Psunabudesa.
11. Dotarcie tej wieści do Ozyrysa.
12. Ironiczny uśmiech Mądrości. 

Streszczenie 

Psunabudes – egipski minister, umiera. Wówczas po jego duszę zgłaszają się Głupota i Niegodziwość, dwa duchy, które chcą zabrać go do swojej krainy. Ich awanturę o tę konkretną duszę było słychać aż w królestwie Ozyrysa (Krainie Ciszy). Ozyrys wezwał więc je i zażądał wyjaśnienia tej (niemal) bójki. W momencie, kiedy Ozyrys poznaje przedmiot kłótni postanawia wezwać Mądrość – wie, że jeśli będzie chciał rozstrzygnąć spór tylko w oparciu o argumenty Głupoty i Niegodziwości, to usłyszy albo argumenty głupie, albo niegodziwe. Mądrość opowiada o występkach Psunabudesa, wszystkie poczynania mają być umieszczane na szalach wagi.

Z opowieści wynika, że Psunabudes jest odpowiedzialny za wypędzenie Mądrości z Egiptu. Podsumowuje ona kolejne etapy życia i działalności politycznej Psunabudesa, który w czasach studenckich był liberałem, ale sprzeniewierzył się swoim poglądom, kiedy dzięki temu mógł rozpocząć karierę polityczną. Wówczas bez problemu stał się nacjonalistą i fanatykiem, wciąż szukał spisków przeciwko władcy, doszukiwał się wrogów państwa. Nie szczędził wydawania wyroków śmierci lub więzienia. Uważano, że to on wie, co jest dobre, a co złe. Tym sposobem umniejszał autorytet państwa.

Kiedy został gubernatorem prowincji Ptah, zaczął działalność na szkodę jej mieszkańców. Próbował zniszczyć ich tożsamość narodową i przemienić ich w Egipcjan. Taka działalność doprowadziła do niepokoju wśród społeczeństwa i wzrostu korupcji. Później, jako minister, był coraz bardziej głupi i niegodziwy. Celowo podburzał lud przeciwko faraonowi, a jego samego nastawiał negatywnie do jego poddanych. Nie wykorzystał jednak tej sytuacji, nie wzbogacił się ani nie obrał bardziej wpływowego stanowiska.

Po skończeniu opowieści Mądrości Ozyrys odkrywa, że szale wagi są idealnie równe, nie rozstrzygnęła ona sporu o duszę Psunabudesa. Wtedy, po chwili namysłu, Ozyrys postanawia odesłać go z powrotem na ziemię, aby jego czyny przeważyły szalę. Niedługo po tym Ozyrys i Mądrość słyszą wiwatujący tłum, który cieszy się ze zmartwychwstania urzędnika. 

Bohaterowie 

• Psunabudes – główny bohater noweli, zmarły minister starożytnego Egiptu, który wcześniej był gubernatorem prowincji Ptah. Nieroztropny i niegodziwy. Zmienia poglądy tak, jak mu wygodnie, najpierw byl liberałem, ale potem zmienił poglądy na nacjonalistyczne, aby objać urząd. Jest przekonany o swojej mądrości, jednak jego decyzje osłabiały kraj. Dodatkowo był głupcem, nie potrafił wykorzystać sprzyjającej mu niestabilnej sytuacji politycznej kraju, by sie wzbogacić lub objąć wyższe, wpływowe stanowisko.
• Ozyrys – roztropny, ale nie jest w stanie przesądzić, gdzie traf dusza Psunabudesa i rozwiąać spór dwóch duchów. Wpada więc na pomysł zważenia czynów zmarłego ministra, by przekazać go do odpowiedniej krainy. Ostatecznie "wykopuje" go z powrotem na ziemię. W mitologii egipskiej jest uznawany za boga śmierci i odrodzonego zycia.
• Głupota i Niegodziwość – duchy walczące o duszę Psunabudesa. Głupota prowadziła go przez całe życie, więc pragnęła go w swojej krinie, tak samo jednak uważała Niegodziwość, a żadna z nich nie potrafiła uargumentować swojej opinii.
• Mądrość – autorka opowieści o życiu Psunabudesa, która miała rozstrzygnąć spór dwóch duchów.