Rozdział I
„W którym zawieramy znajomość z bohaterami i zaczynamy się spodziewać, że coś więcej nastąpi”
W kancelarii wsi Barania Głowa pracują wójt gminy Franciszek Burak oraz pisarz gminny, pan Zołzikiewicz. Wójt usiłuje napisać „raport”. Chce, by wyręczył go Zołzikiewicz, ten jednak odmawia, pokazując zarazem swoją wyższość nad wójtem.
W końcu wójt kończy pisać. Zołzikiewicz każe mu przeczytać pismo, po czym wyśmiewa to, co napisał wójt, gdyż ten zrobił to bardzo nieskładnie. W końcu pisarz sam redaguje zawiadomienie, czym zyskuje uznanie w oczach wójta.
W zawiadomieniu zawarta została informacja dla wójta gminy Wrzeciądza o zbliżających się spisach wojskowych i konieczności przygotowania metryk oraz zwolnienia ludzi pracujących w tejże gminie na dzień spisu.
Zołzikiewicz zręcznie kieruje rozmowę z wójtem najpierw na jego – nie zawsze podobające się ludności – sprawy, a potem na pijaństwo mieszkańców Baraniej Głowy. Wzbudza w wójcie strach, iż możliwe jest, że nie zostanie on ponownie wybrany na stanowisko. Jednocześnie Zołzikiewicz wspomina o synu wójta, który również może być powołany do wojska. Wójt chce wykupić syna. W tym momencie pan Zołzikiewicz wspomina, że przy okazji spisu wojskowego można by pozbyć się niewygodnych mieszkańców wsi. Sugeruje, iż na miejsce wójtowego syna można umieścić chłopa Rzepę, który wszystkich namawia do pijaństwa. Wójt odmawia, domyślając się, iż pisarzowi chodzi o żonę Rzepy, która mu się podoba. Ponadto Rzepa jest żonaty i ma dziecko – dlatego też nie podlega spisowi. Pisarz konkluduje, iż chłopi są ciemni i nie połapią się, że prawo jest inne.
W drodze do domu pan Zołzikiewicz spotkał ludzi wracających z pracy w polu do domu. Wszyscy oni kłaniali się mu z pozdrowieniem „pochwalony”. Zołzikiewicz jednak nikomu nie odpowiadał, a jedynie kiwał głową. Uważał on, że jako osoba wykształcona nie powinien witać chłopów. Ponadto przeczytał książkę o Izabelli Hiszpańskiej i – jako człowiek wykształcony – przestał wierzyć w Boga.
Zołzikiewicz spotkał także kilka wiejskich dziewcząt. Każdą pocałował, a one później chwaliły go, co sprawiło pisarzowi wielką przyjemność.
Edukacja Zołzikiewicza była „imponująca”. Rozpoczął ją w Osłowicach i doszedł do drugiej klasy. Dalszemu kształceniu przeszkodził wybuch powstania. Zołzikiewicz zajął się więc uwodzeniem wiejskich dziewcząt, co dobrze komponowało się z jego naturą. Lubił też czytać powieści nie najwyższych lotów, które uzupełniały jego edukację.
Zołzikiewicz prowadził bujne i ciekawe życie. Pewnego razu był zmuszony uciekać i przeskoczyć przez bardzo wysoki płot. Niestety jego poświęcenie na niewiele się zdało, gdyż nie udało mu się uniknąć kary cielesnej. Po tym wypadku zaczął się zastanawiać, co jest jego mocną stroną. I tak został pisarzem gminnym.
Idąc przez wieś, Zołzikiewicz usłyszał rozmowę dwóch kobiet, które mówiły o zbliżającym się spisie. Narzekały też na pisarza gminnego, który nie przyjmuje jajek ani kur jak wójt, lecz jedynie pieniądze. Według Zołzikiewicza jajka i kury były łapówkami, dlatego nie zniżał się do tego poziomu i nie przyjmował takich datków. Chciał się wtrącić do rozmowy, jednak przeszkodził mu kuzyn Skorabiewskich, którego Zołzikiewicz nie znosił. Akademik bowiem przy każdej nadarzającej się okazji wyśmiewał się z pisarza i nazywał go głupcem.
Zołzikiewicz udał się do domu Rzepów. Zastał tylko Rzepową. Powiedział jej, że do jej męża jest sprawa z gminy. Kobieta przestraszyła się, a pisarz obiecał wyjaśnić jej wszystko, jeśli tylko go pocałuje. Ta jednak odmówiła. Zołzikiewicz nalegał, zaproponował wreszcie, by Rzepowa odwiedziła go wieczorem w