Tiziano Vecelli, bo tak brzmiało prawdziwe nazwisko malarza, urodził się ok. 1490 roku w Pieve di Cadore. Jego ojciec, kapitan Gregorio di Conte dei Vecelli, wysłał swoich synów do Wenecji, by kształcili talenty artystyczne. Francesco i Tiziano zamieszkali u swojego wuja, Antonio Vecellego. Tycjan został uczniem Sebastiana Zuccato, u którego uczył się sztuki układania mozaiki. Później kształcił się pod okiem Gentile Belliniego, wreszcie – Giovanniego Belliniego. Ten ostatni artysta jest uznawany za twórcę tzw. weneckiej szkoły malarskiej.
W jego pracowni młody Tycjan poznał uznanego już wówczas malarza, Giorgione. Wpływ Giorgione zaznacza się w dziełach Tycjana z pierwszego okresu twórczości („Miłość ziemska i niebiańska”). W 1508 r. obaj artyści pracowali nad dekoracjami domu handlowego kupców niemieckich (Fondaco dei Tedeschi). Ściany od strony lądu zostały powierzone Tycjanowi, a Giorgione miał za zadanie wykonać malowidła od strony kanału.
Kolejne duże zlecenie otrzymał Tycjan w Padwie (1510 r.), gdzie wykonał trzy freski w Suola del Sano. Każdy z nich przedstawia inną scenę z życia św. Antoniego. Można dostrzec, iż artysta ma pewnego trudności z rozplanowaniem dużej kompozycji grupowej. Ok. 1512 Tycjan wrócił do Wenecji, po kilku latach – w 1516 roku – powierzono mu funkcję państwowego malarza Republiki Weneckiej. W tym czasie Tycjan uwalnia się od wpływów malarstwa Giorgionego. W takich pracach jak „Wniebowzięcie Marii” dla kościoła franciszkanów w Wenecji czy „Madonna ze świętymi i fundatorem” jest już zupełnie niezależny. Ok. 1520 roku na świat przyszedł syn Tycjana, Orazio. Ojciec przewidział dla niego karierę malarską i w tym kierunku go kształcił, jednak Orazio nigdy nie osiągnął mistrzostwa ojca.
W 1533 roku Tycjan został mianowany nadwornym malarzem Karola V oraz Filipa II. Jest to szczytowy okres jego twórczości. Z tego okresu pochodzi np. „Wenus z Urbino” oraz „Przedstawienie Marii w świątyni”. W latach 1545-1546 twórca przebywał w Rzymie, gdzie pracował na zlecenie papieża Pawła III. Wykonał wówczas portret „Paweł III z bratankami Ottawiem i Allesandrem Farnese”, obraz uznawany za doskonały przykład ujęcia psychologii w malarstwie.
Tycjan na krótko związany był z dworem cesarskim w Augsburgu, gdzie powstał monumentalny konny portret „Cesarz Karola V pod Muhlberg”. Jego klientami byli książęta Ferrary, Mantui i Urbino. W uznaniu dla swoich zasług otrzymał od cesarza tytuł hrabiowski i został członkiem rady cesarskiej. Od 1556 r. Tycjan znów pracował dla Filipa II. Przesyłał mu swoje prace, które umieszczano w królewskich rezydencjach, m.in. w Madrycie.
Tycjan zmarł w 1576 roku w Wenecji.
Twórczość Tycjana
W pierwszym okresie twórczości Tycjan pozostawał pod silnym wpływem stylu Giorgionego, od którego odszedł dopiero ok. 1515 r., tworząc duże malowidła ołtarzowe. Późniejsze prace noszą ślady inspiracji pracami Palmy il Vecchio (Sacra Conversazione). W tym okresie artysta tworzył też często wizerunki kobiece, ukazując je na tle krajobrazu w harmonijnej tonacji („Grosz czynszowy”, „Trzy epoki życia”).
W późniejszych pracach widać udoskonaloną technikę ujmowania ruchu („Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny”, „Bachanalia”, „Madonna rodziny Pesaro”).
W latach 1530-1550 ostatecznie krystalizuje się charakterystyczny dla Tycjana koloryt („Wniebowzięcie NMP”, „Ecce homo”). Osiągnął on wówczas pełnię wyrazu, umiejętnie połączył florenckie i rzymskie doświadczenia. W jego obrazach pojawiają się elementy rodzajowe, zniknął z nich wcześniejszy patos („Wenus z Urbino”, „Przedstawienie Marii w świątyni”). W latach czterdziestych Tycjan cieszył się bardzo dużym uznaniem, szczególnie jako kolorysta – ograniczył paletę stosowanych barw do czterech podstawowych: bieli, czerwieni, czerni i żółci. Na zamówienie cesarza powstało wiele prac o tematyce mitologicznej, z erotycznym podtekstem, np.: „Wenus i Adonis”, „Danae” czy „Wenus z organistą”.
Zwrot w stylistyce Tycjana nastąpił około 1550 roku. Może wpływ miały na to wydarzenia takie jak kontrreformacja i wojny religijne, a być może sytuacja osobista, artysty, faktem jest jednak, że obrazy z tego okresu są coraz bardziej statyczne, jakby wydumane, refleksyjne („Matka Bolesna”, „Zwiastowanie”). Coraz więcej w jego pracach także śmierci, bólu i okrucieństwa – w tej konwencji powstało kilka wersji „Męczeństwa św. Wawrzyńca”, „Złożenie do grobu”, „Koronowanie cierniem”, „Ukaranie Akteona” i „Ukaranie Marsjasza”.