 |
| Jacopino del Conte, Portret Michała Anioła (ok. 1535 r.) |
Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simon, znany jako Michał Anioł, urodził się w 1475 r. w Toskanii. Jego rodzina wywodziła się ze starego florenckiego rodu i niedługo po jego narodzinach powróciła do Florencji. Wcześnie osierocony przez matkę, wychowywał się wśród krewnych, zajmujących się kamieniarstwem, co zapewne miało wpływ na jego późniejszą karierę.
W wieku 13 lat terminował u malarza, Domenica Ghirlandaia. Nauczył się wówczas techniki malowania fresków. Jednak od początku bardziej fascynowała go rzeźba. To rozdarcie pomiędzy dwiema dziedzinami sztuki było widoczne przez całe życie artysty. Naukę rzeźbiarstwa rozpoczął Michał Anioł rok później, w pracowni Bertolda di Giovanni, który wprowadził go na dwór Wawrzyńca Wspaniałego. W pałacu Medyceuszów twórca przebywał do 1492 r., pobierając nauki i ciesząc się opieką możnego mecenasa. Z tego okresu pochodzą płaskorzeźby: „Madonna przy schodach” i „Bitwa centaurów”.
Po śmierci swojego opiekuna Michał Anioł powrócił do rodzinnego domu i doskonalił warsztat. Wiadomo, że pracował nad posągiem Herkulesa, jednak dzieło nie dotrwało do naszych czasów. Jego sława szybko rosła, otrzymywał zamówienia od Medyceuszy, kardynałów i możnych. W Rzymie, gdzie przebywał w latach 1496-1501, wykonał jedną z najdoskonalszych swoich prac: „Pietę watykańską”. Następnie powrócił do Florencji i podjął pracę nad monumentalnym posągiem Dawida. Ukończył go dopiero w 1504 roku. Posąg umieszczono na honorowym miejscu przed pałacem Signorii.
W 1505 r. Michał Anioł ponownie przyjechał do Rzymu, na zaproszenie papieża Juliusza II, który powierzył mu wykonanie swojego grobowca. Artysta przerwał zakrojone na wielką skalę dzieło, ponieważ w tym czasie pracował jeszcze nad brązowym pomnikiem papieża w Bolonii. Niedługo potem papież znów sprowadził go do Rzymu, zlecając mu wykonanie fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Michał Anioł podjął się tego zadania z dużą niechęcią, jako że czuł się przede wszystkim rzeźbiarzem. Pomimo tego stworzył dzieło niezwykłe. Później wielokrotnie tworzył na zamówienia papieży – pracował łącznie dla siedmiu.
Wyjeżdżał na krótko do Wenecji i Florencji, po czym powracał do Rzymu. W 1547 r. rozpoczął prace przy Bazylice św. Piotra. Kontynuował dzieło rozpoczęte prze Bramantego i Antonia da Sangallo, jednak całkowicie zmienił ich koncepcję. Budowli tej poświecił resztę swojego życia, jednak nie zdołał doprowadzić jej do końca. W tym czasie pracował też nad innymi budynkami, nadal także rzeźbił.
Michał Anioł zmarł w Rzymie w 1564 r. Podczas uroczystości pogrzebowych doszło do przepychanek między rzeźbiarzami a malarzami, których ci pierwsi nie chcieli wpuścić do kościoła. Mimo wszystko jego nagrobek zdobią personifikacje trzech sztuk, którym poświęcił życie: malarstwa, rzeźby i architektury.
Po śmierci Michała Anioła wybrano na patrona florenckiej Accademia delle Arti del Disegno.
Twórczość Michała Anioła
Rzeźba
Michał Anioł przez całe życie doskonalił technikę ukazywania ludzkiego ciała. W tym celu przeprowadzał nawet – zabronione wówczas – sekcje zwłok. Starał się poznać anatomię, by tworzyć działa jak najbardziej wierne rzeczywistości. Doskonałym tego przykładem jest posąg Dawida. Artysta wykazał się niezwykłą dbałością o szczegóły, pod „skórą” widoczne są nawet naczynia krwionośne; wydaje się, że kamień jest żywy. Dawid opiera ciężar ciała na jednej nodze, jakby zaraz miał się poruszyć. Patrzy w lewo, niby szacując siłę Goliata. Obecnie dzieło znajduje się w Galleria dell'Accademia, gdzie przeniesiono je z pierwotnego miejsca pobytu po niemal 400 latach w obawie o jego bezpieczeństwo.
Na szczególną uwagę zasługuje „Pieta watykańska” powstała we wczesnym okresie twórczości artysty (1498-1500) na zamówienie francuskiego kardynała De Billheresa. Przedstawia ona Madonnę trzymającą ciało ukrzyżowanego Jezusa. Michał Anioł zadbał o każdy szczegół. Przemyślana kompozycja zamyka się w kształcie piramidy. Najwyższy punkt stanowi głowa Madonny, a podstawę szeroko udrapowana materia szaty. Postać Madonny uderza swoją młodością. Istnieją różne interpretacje tego zabiegu – niektórzy twierdzą, że ma on symbolizować czystość, inni, że to ukłon w stronę Dantego, który napisał: „Matko Dziewico, córko swego Syna”.
Twarz Matki Boskiej jest bez wyrazu, nie sposób odczytać z niej emocji. Ciało Chrystusa bezwładnie spoczywa w jej ramionach. Zostało ono przedstawione bardzo realistycznie: twarz Jezusa jest spokojna, brak na niej oznak cierpienia. Także rany po ukrzyżowaniu są słabo widoczne. Rana w boku została tylko zarysowana, a rany po gwoździach nie przechodzą na wylot.
Artysta wiele lat poświęcił pracy nad nagrobkiem Juliusza II, jednak ostatecznie go nie ukończył. Plan przewidywał 40 postaci biblijnych, z których artysta wykonał tylko część. Jedną z nich jest „Mojżesz” powstały w latach 1513-1516. Mojżesz przedstawiony został w pozycji siedzącej, z imponującą brodą i rogami. Ten ostatni szczegół prawdopodobnie wynika z błędnego przekładu Pisma Świętego. Marmurowy posąg obecnie jest umieszczony w bazylice św. Piotra w Okowach.
Malarstwo
Największym dziełem malarskim Michała Anioła jest wnętrze Kaplicy Sykstyńskiej. Na sklepieniu artysta przedstawił szereg scen ze Starego Testamentu, począwszy od stworzenia świata, na potopie kończąc. Artysta zastosował ciekawy zabieg: przy wejściu namalował najmniejsze postacie, a im bliżej ołtarza – tym są większe. Dzięki temu – patrząc od wejścia – odnosi się wrażenie, że wszystkie one są jednakowych rozmiarów. Po bokach sufitu i w lunetach umieścił Michał Anioł proroków i sybille; prorokowi Jeremiaszowi dał swoją twarz, podpisując w ten sposób dzieło.
Naprzeciwko wejścia, na ścianie artysta przedstawił scenę Sądu Ostatecznego. Jest to ogromna kompozycja obejmująca kilkadziesiąt postaci. W centralnej części znajduje się Jezus z Matką Boską. Wokół zgromadzeni są święci, powyżej aniołowie trzymający przedmioty związane z męką Chrystusa, poniżej zaś – jedenastu aniołów bez skrzydeł, którzy dźwiękiem trąb budzą z grobów umarłych. Najniżej znajduje się czeluść piekielna, do której Charon przewozi potępionych. Postaci z „Sądu Ostatecznego” są nagie lub prawie nagie, co wzbudzało zgorszenie pośród niektórych duchownych. Ostatecznie sobór trydencki uznał, iż należy zamalować najbardziej intymne części ciała. Zrobił to uczeń Michała Anioła – Danielle da Volterra – miesiąc przed śmiercią mistrza.
Znany jest tylko jeden obraz Michała Anioła – „Doni Tondo”, przedstawiający Świętą Rodzinę podczas chrztu. Całość tworzy kolistą kompozycję z Madonną w centralnej części. Skręcona pozycja jej ciała zwiastuje już pierwsze przejawy manieryzmu.
Architektura
Największym dziełem architektonicznym Michała Anioła jest Bazylika św. Piotra w Rzymie, choć nie był jej pierwszym wykonawcą i nie doprowadził budowy do końca. Nadał on jednak budowli konstrukcję centralną przykrytą kopułą. Ponadto, pracował przy budowie Kaplicy Medyceuszy, biblioteką medycejską i planem placu na Kapitolu.