 |
| Leonardo da Vinci - autoportert (ok. 1512 r.) |
Leonardo da Vinci, uznawany za największego artystę epoki renesansu, urodził się we Włoszech, w Anchiano w pobliżu Vinci w roku 1452. Jego matka pochodziła z chłopskiej rodziny, ojcem był notariusz Pier da Vinci. Leonardo był nieślubnym dzieckiem, na chrzcie nadano mu jednak imię po ojcu: Leonardo di ser Piero da Vinci, co oznacza dosłownie: Leonardo, syn Piera z Vinci.
Na temat dzieciństwa i wczesnej młodości Leonarda wiadomo niewiele. Giorgio Vasari, autor jego pierwszej biografii, dopuścił się wielu nieścisłości, które pokutują do dziś. To, co nie budzi wątpliwości, to fakt, ze dzieciństwo (od ok 2 roku życia) spędził w Campo Zeppi, posiadłości należącej do jego dziadków. Jego edukacja obejmowała podstawy: czytanie, pisanie, liczenie. Uczył się najprawdopodobniej w domu – gdyby chodził do szkoły, starano by się tam skorygować jego leworęczność. W 1466 roku przeniósł się do Florencji, do ojca, który prowadził tam kancelarię adwokacką.
Dzięki ojcu został przyjęty w poczet uczniów Andrei del Verrocchia, znanego malarza i rzeźbiarza – niestety jako nieślubne dziecko Leonardo nie mógł podjąć studiów na uniwersytecie. W pracowni Verrocchia uczniowie często pracowali wspólnie nad jednym dziełem, dlatego trudno wskazać na prace Leonarda z tego okresu.
Twórczość Leonarda da Vinci dzieli się na pięć okresów, w zależności od głównego miejsca pobytu artysty: dwa okresy florenckie, dwa mediolańskie i rzymski.
Twórczość Leonarda da Vinci – I okres florencki
Od 1472 roku Leonardo stał się w pełni niezależnym artystą. Potwierdzeniem tego faktu było jego przystąpienie do florenckiego Bractwa św. Łukasza zrzeszającego malarzy. W tym czasie zajmował się głównie malarstwem, prześcigając w umiejętnościach swojego mistrza. Verrocchio uznał, iż nie może już konkurować ze swoim dawnym uczniem i poświęcił się wyłącznie rzeźbie. Leonardo cieszył się dużym uznaniem florenckich patrycjuszy, otrzymywał zlecenia od książąt i zamożnych kupców. Zgodnie z panującymi wówczas trendami malował techniką olejną. Z tego okresu pochodzą takie prace jak: „Portret Ginevry Benci”, „Madonna Benois”, nieukończony „Pokłon Trzech Króli”, a także liczne szkice i rysunki techniczne.
Twórczość Leonarda da Vinci – I okres mediolański
Do Mediolanu przybył Leonardo w 1482 roku, zabierając ze sobą z Florencji dwóch uczniów: Tommasa do Giovanni Masiniego i Atalanta Migliorottiego. Tu rozpoczął pracę dla dworu Sforzów, prawdopodobnie przyjęto głównie ze względu na talenty muzyczne. Wkrótce jednak uzyskał tytuł nadwornego malarza i inżyniera. Artysta doskonalił przestawianie postaci kobiecych. W tym okresie powstały: portret Cecylii Gallerani, „Dama z łasiczką”, „Madonna w grocie”.
W 1490 roku Ludwik Sforza pozwolił mu urządzić pracownię w swojej rezydencji Corte Vecchia. Leonardo poświecił się pracy malarskiej, a także wynalazkom technicznym i kształceniu uczniów, których grono znacznie wzrosło.
W latach 1495-1498 pracował nad „Ostatnia Wieczerzą” – malowidłem ściennym w kościele Santa Maria della Grazie. W 1497 roku jego mecenas podarował mu ziemię w pobliżu tegoż kościoła, Leonardo stał się w ten sposób zamożnym człowiekiem. Pochłonięty pracą nad wynalazkami, dekoracjami, rebusami, studiowaniem łaciny, projektowaniem studni i kanałów, zgłębianiem praw natury i zasad geometrii niewiele czasu poświęcał malarstwu.
Mediolan opuścił w 1499 roku, po wkroczeniu wojsk francuskich i ucieczce z miasta swego protektora księcia Ludwika.
Twórczość Leonarda da Vinci – II okres florencki
Po opuszczeniu Mediolanu da Vinci krótko przebywał w Mantui, na dworze Isabelli d'Este, następnie udał się do Wenecji, a w kwietniu 1500 roku powrócił do Florencji. Dzięki sławie, jaką przyniosła mu „Ostatnia wieczerza”, artyście powierzono pracę nad obrazem ołtarzowym w klasztorze serwitów. Tak powstała „Święta Anna Samotrzeć”.
W tym okresie Leonardo pracował także jako architekt i inżynier wojskowy wpierając działania Cezara Borgii. Miał okazję obserwować wówczas z bliska działania wojenne, przeraził go ogrom okrucieństwa i już do końca życia żywił obawę przed wojną. W tym okresie wiele podróżował: do Rzymu, Mantui, Pimbo, Urbino, Pesaro, Rimini, Ceseny.
Potem przeniósł się do Imoli, gdzie poznał Niccola Machiavellego. W 1503 roku z kolei spotkał się z początkującym wówczas rzeźbiarzem, Michałem Aniołem. Między artystami zawiązała się przyjaźń, choć nierzadko również wybuchały między nimi kłótnie. Powodem sporów była często kwestia tego, która ze sztuk jest największa. Michał Anioł za najdoskonalszą uważał rzeźbę, Leonardo wielbił za to malarstwo. W 1503 roku doszło między artystami do rywalizacji. Powierzono im wykonanie malowideł na ścianach Sali Narad w Pałacu Vecchio. Leonardo przystąpił do malowania „Bitwy pod Anghiari”, Michał Anioł – „Bitwy pod Casciną”. Żaden z twórców jednak pracy nie ukończył. Z czasem do ich grona dołączył Rafael Santi.
Jednym ze zleceń, które odciągnęło Leonarda od pracy nad „Bitwą pod Anghiari”, była niezapomniana „Mona Lisa”.
Twórczość Leonarda da Vinci – II okres mediolański
Do Mediolanu da Vinci powrócił w 1506 roku, gdzie początkowo zamieszkał jako honorowy gość Karola Ambroise. Zdołał odzyskać ziemie utracone podczas najazdu Francuzów, a także dokończyć „Madonnę wśród skał”, ponieważ zleceniodawcy (Bractwo Niepokalanego Poczęcia NMP) mieli zastrzeżenia do pierwszej wersji obrazu.
Leonardo da Vinci dążył do realizmu i jak najdoskonalszego przedstawienia ludzkiej anatomii, w tym celu studiował proporcje, a także prowadził sekcje zwłok. Jednocześnie pasjonował się geologią, optyką, hydrologią i geometrią.
W tym czasie zdołał dopracować również „Mona Lisę” i „Świętą Annę Samotrzeć”. Ponadto powstały takie dzieła jak: „Leda z łabędziem” czy nagrobny konny pomnik Giangiacoma Trivulzia.
Twórczość Leonarda da Vinci – okres rzymski
Kiedy w 1512 roku w Mediolanie do władzy powrócili Sforzowie, Leonardo uciekł z miasta i w 1513 osiadł w Rzymie w Pałacu Belwederskim. Malarstwo zeszło na drugi plan, większość czasu poświęcał swoim studiom nad anatomią (ze względu na konflikt z papieżem, musiał się ograniczyć do sekcji zwierząt), grawitacją, a także kwadraturą koła.
Ostatnie lata życia spędził w posiadłości Clos Luce, którą otrzymał do dyspozycji od króla Franciszka I, swojego ostatniego mecenasa. Leonardo tworzył w tym czasie niewiele, głównie szkice, ponieważ w wyniku udaru mózgu doznał paraliżu prawej ręki. W 1518 artysta popadł w ciężką chorobę, jego stan się pogarszał i 2 maja 1519 roku zmarł. Pochowano go w kościele kolegialnym Saint Florentin.
Leonardo da Vinci jako artysta renesansowy
Leonardo da Vinci jest doskonałym przykładem człowieka renesansu: wszechstronnym artystą, malarzem, rzeźbiarzem i architektem o zdolnościach muzycznych, wynalazcą, badaczem i naukowcem. Przez współczesnych postrzegany był jako ekscentryk, dziwił jego wegetarianizm, przerażała oswojona szarańcza trzymana w mieszkaniu w pudełku czy jaszczurka z przymocowanymi skrzydłami, rogami i brodą.
Największą sławę osiągnął jako malarz, twórca takich dzieł jak: „Mona Lisa”, „Ostatnia wieczerza”, „Madonna wśród skał” czy „Dama z gronostajem”. Już w czasie nauki u Verrocchia poznał zasadę stosowania perspektywy, widać to w „Pokłonie Trzech króli”, a mistrzostwo na tym polu osiągnął m.in. w „Ostatniej wieczerzy”. Jedną z cech charakterystycznych jego malarstwa jest operowanie światłem – da Vinci stosował i opisał różne rodzaje światła: odbite, wpadające przez okno, rozproszone i inne. Dzięki studiom nad światłem i optyką osiągnął tak efekt tajemniczego uśmiechu Mona Lisy. Ów ledwie dostrzegalny uśmiech pojawia się też w innych pracach artysty, który dążył do ukazania wnętrza przedstawianych postaci, nadania im wymiaru duchowego. W „Ostatniej wieczerzy” emocje postaci zawarte są głównie w ich gestach.
Choć na przekór Michałowi Aniołowi nie darzył rzeźby szczególnym szacunkiem, jest autorem kilku prac z tej dziedziny. Większość jednak pozostała niedokończona. Są to głównie modele kobiecych i dziecięcych głów pochodzące z pierwszego okresu jego twórczości. Później pracował nad projektami kilku pomników konnych, jednak żadnego ostatecznie nie sfinalizował.
Jako architekt również sporządził wiele projektów, z których nieliczne doczekały się realizacji. Opracował m.in. plan idealnego miasta czy letniej rezydencji dla Charlesa d`Amboise.
Dziś coraz większe zainteresowanie budzą jego projekty inżynierskie. Nie wiadomo, które są z nich to autorskie pomysły, a co da Vinci zaczerpnął z pism starożytnych. Faktem pozostaje jednak, że pośród jego notatek odnaleziono szkice prototypów helikoptera, czołgu czy podwójnego kadłuba łodzi. Część z tych projektów ma charakter militarny – jak na przykład czołg strzelający kamiennymi pociskami, machina o czerech kosach ciągnięta przez konie czy ogromna kusza. Wiele uwagi poświęcał również Leonardo da Vinci konstrukcji machin latających; oprócz helikoptera pracował też nad stworzeniem lotni i spadochronu.