Wolnomularstwo (masoneria) - geneza, cele, założenia, rozwój

Masoneria, zwana także wolnomularstwem, była (i jest) specyficznym ruchem społecznym o kilku charakterystycznych cechach. Masoni wywodzą swoje początki od na poły sekretnych stowarzyszeń architektów i murarzy średniowiecznych („mason” to nic innego jak murarz, podobnie jak polska nazwa – wolnomularz, czyli wolny murarz), często zaś sięgają swoimi tradycjami jeszcze dalej, do na poły mitycznych budowniczych Wielkiej Świątyni w Jerozolimie za czasów Salomona. Masoneria to stowarzyszenie stawiające na rozwój duchowy swoich członków i samodoskonalenie, wyrabianie charakteru i hartu ducha. Jednocześnie zaś masoneria jest stowarzyszeniem na poły sekretnym, a jej struktura, obyczaje i spotkania mają charakter rytualny i ceremonialny, często wręcz mistyczny.

Nowoczesne loże masońskie, w formie jaką znamy dzisiaj, wywodzą się z XVIII wieku. We względnie krótkim czasie sieć lóż rozwinęła się na całą Europę, wkrótce też nastąpił szeroki napływ nowych członków do lóż masońskich. W epoce Oświecenia różnego rodzaju intelektualiści, w tym również władcy i politycy, odwracając się od religii jako takiej często wstępowali w szeregi masonerii. Wielu z nich zostało przyciągniętych z przyczyn tak prozaicznych jak moda, czy też fascynacja tajemnymi rytuałami.  Zjawisko to trwało również w najlepsze w wieku XIX. Masoneria względnie szybko rozprzestrzeniła się na kontynent amerykański, wielu założycieli USA było masonami niższych wtajemniczeń.

Wiek XIX jest okresem rozbicia lóż masońskich, z których wiele podzieliło się na kilka frakcji, często o skrajnie odmiennych poglądach. Jednocześnie zaś coraz więcej lóż masońskich mniej lub bardziej otwarcie deklarowało antyklerykalizm i walkę z Kościołem katolickim. Należy przy tym podkreślić, że działania te prowadzone były z wzajemnością. Już od XVIII wieku Kościół widział w masonach zagrożenie i starał się ich zwalczać, a działania te nie ustały i w wieku XIX. Całe to stulecie było widownią rozlicznych walk pomiędzy tymi siłami. Loże masońskie zyskiwały duże poparcie w krajach zlaicyzowanych (jak Francja) i protestanckich (wiele krajów niemieckich), z kolei były zwalczane i szykanowane w państwach katolickich i prawosławnych. Sytuacja często komplikowała się jeszcze bardziej, gdy członkami masonerii zostawali znani działacze rewolucyjni czy narodowi, bądź też loże masońskie włączały takie punkty do swojego programu – jak było np. w Królestwie Polskim i założonym w 1819 roku Wolnomularstwie Narodowym, prowadzonym przez znanego działacza Waleriana Łukasińskiego. Często idee wolnomularskie i niepodległościowe bądź zjednoczeniowe mieszały się na terenie Włoch i Niemiec. Kościół katolicki wielokrotnie potępiał masonerię, a przynależność do loży wiązała się zwykle z automatyczną ekskomuniką.

Sprawą do dzisiaj budząca kontrowersje jest wpływ masonerii na rządy, walkę z wiarą i różnego rodzaju teorie spiskowe. Jedni uważają masonerię za jedną z najbardziej wpływowych organizacji spiskowych, która wywierała i wywiera ogromny wpływ na historię świata, jak również czynnie wspierała walkę z katolicyzmem, inni z kolei znacznie umniejszają jej rolę. Kluczowym problemem jest kwestia przynależności wielu znanych przywódców i polityków do masonerii i problem ustalenia, jak bardzo wpływało to na ich decyzje.