Komunizm to ideologia i system polityczny, który w prostej linii wywodzi się od socjalizmu naukowego Karola Marksa i Fryderyka Engelsa.
W 1844 roku w Brukseli ogłosili oni „Manifest komunistyczny”, w którym wyłożyli podstawowe założenia materializmu dialektycznego. Doktryna ta zakłada, że uniwersalnym mechanizmem życia społecznego są więzi ekonomiczne, a więc stosunki produkcji (prawa popytu i podaży). W związku z tym, podstawową zasadą dziejów jest odwieczna walka klas. Klasą, która może uratować świat od wyzysku, jest klasa robotnicza, a ostateczny cel owej przemiany polega na wprowadzeniu komunizmu, czyli idealnego społeczeństwa bezklasowego. Zdaniem Marksa, miało się to wiązać z likwidacją państwa jako głównego narzędzia, które zabezpiecza interesy klasy panującej.
Pod wpływem marksizmu w Londynie w 1864 roku powstała I Międzynarodówka, czyli międzynarodowa organizacja robotnicza, a jej przewodniczącym został sam Karol Marks.
Rosja sowiecka
 |
| Włodzimierz Lenin (ok. 1910) |
Komunizm po raz pierwszy na wielką skalę rozwinął się w Rosji, znalazł bowiem odzwierciedlenie w rewolucji październikowej dokonanej przez bolszewików w 1917 roku. Obowiązywała tu jednak odrębna interpretacja tej ideologii, której autorem był Włodzimierz Lenin.
W przypadku doktryny w Rosji sowieckiej mówi się zatem o tak zwanym marksizmie-leninizmie. Ideologia ta zakładała szczególną misję klasy robotniczej i przeprowadzenie rewolucji socjalnej. Chodziło zatem o wprowadzenie dyktatury proletariatu (a w rzeczywistości Partii ZSRR posługującej się terrorem).
Lenin przekształcił zatem poglądy Marksa, odchodząc od idei demokracji i wprowadzając system partyjny posługujący się przemocą. W 1919 roku na kongresie w Moskwie została powołana do życia Międzynarodówka Komunistyczna (inaczej Komintern), w skład której weszło 19 partii komunistycznych z całego świata. W 1922 roku powstał Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR).
 |
| Józef Stalin (ok. 1942) |
Pierwszy okres jego istnienia miał niezwykle krwawy przebieg. Po likwidacji działającej w latach 1917-1922 policji politycznej Czeka pod wodzą Feliksa Dzierżyńskiego, głównym aparatem terroru Sowietów stało się NKWD. W latach 1928-1934 miała miejsce tzw. faza NEP, czyli Nowej Polityki Gospodarczej, która dopuszczała drobną własność prywatną i współistnienie Związku Radzieckiego z krajami kapitalistycznymi. W 1929 roku Józef Stalin rozpoczął jednak przymusową kolektywizację na obszarach rolnych (która doprowadziła do śmierci milionów ludzi), uprzemysłowienie kraju i wprowadzanie gospodarki planowej.
Po śmierci Lenina Stalin wszczął bezpardonową walkę z Lwem Trockim (swoim głównym konkurentem), którą wygrał w 1926 roku. Prawdziwa czystka rozpoczęła się jednak w 1934 roku, a pretekstem do niej stało się zabójstwo Siergieja Kirowa. Stalin wszczął wówczas walkę z odchyleniem prawicowo-nacjonalistycznym (za głównego winowajcę uważał Lwa Trockiego) i wymordował lub uwięził tysiące komunistycznych polityków, między innymi marszałka Michaiła Tuchaczewskiego. Okres niszczenia przeciwników politycznych zakończył się w 1940 roku zabójstwem Trockiego w Meksyku.
W 1939 roku doszło do zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow, który wbrew deklarowanej wrogości wobec faszyzmu zakładał współpracę Stalina i Hitlera. Niemcy stały się oficjalnym wrogiem Związku Radzieckiego od 1941 roku.
Po II wojnie światowej, w wyniku postanowień konferencji w Jałcie, w strefie wpływów radzieckich znalazło się większość państw Europy Wschodniej (Polska, Rumunia, Bułgaria, Węgry, Czechosłowacja), gdzie wprowadzono system komunistyczny.
Komunizm rozprzestrzenił się również na Kubie, w Chinach, Korei, a także na Bliskim Wschodzie (Egipt, Syria).
Komunizm - znaczenie i skutki
Komunizm był jedną z najbardziej popularnych i jednocześnie najgroźniejszych ideologii XX wieku, a jego wpływy na świecie wciąż są znaczące. Doktryna ta stanowi nieco bardziej zawoalowaną wersję totalitaryzmu niż faszyzm, a u jej podłoża leżą idealistyczne założenia, w czym można upatrywać niesłabnącej atrakcyjności komunizmu w kręgach zachodnich elit intelektualnych.
W wyniku komunistycznego terroru w samej Rosji zginęło 14, 5 miliona ludzi. Stworzono tu rozbudowany system represji opartych na nieustannej inwigilacji, szantażu i terrorze. Odpowiednikiem niemieckich obozów koncentracyjnych były sowieckie łagry, w których ludzie umierali z powodu morderczej pracy w skrajnych warunkach.
Sercem ideologii komunizmu było nie pojęcie narodu czy rasy, ale klasy społecznej, w rzeczywistości jednak nacjonalizm niejednokrotnie był wykorzystywany w historii komunizmu do legitymizacji władzy.
Człowiek w radzieckim systemie stawał się jednostką, którą określa się jako „homo sovieticus”. Był to człowiek, który w zamian za bezpieczeństwo ekonomiczne rezygnował ze swojej wolności i sumienia.
Najczarniejszym okresem komunizmu po rewolucji bolszewickiej był stalinizm trwający do 1956 roku, oficjalnie potępiony przez Nikitę Chruszczowa na XX Zjeździe Komunistycznej Partii ZSRR.