W rezultacie postanowień zakończonego w roku 1815 kongresu wiedeńskiego, monarchowie państw zaborczych dokonali kolejnego podzialu ziem polskich, likwidując istnienie Księstwa Warszawskiego. W rezultacie porozumień pomiędzy zaborcami, większa część Księstwa Warszawskiego przypadła Rosji, która przekształcila je w wasalne Królestwo Polskie.
Ziemie Królestwa Polskiego pokrywały się w zasadzie z terytorium Księstwa Warszawskiego, z wyłączeniem przyłączonej do Prus Wielkopolski i terenów zajętych przez Austrię. Krolestwo Polskie miało być związane unią personalną z Rosją, a car rosyjski miał jednocześnie koronować się na króla polskiego. W jego imieniu wladzę sprawować miał namiestnik Królestwa. Faktycznie wielką władze miał też dowódca wojska Królestwa - Wielki Książę Konstanty.
Królestwo Polskie otrzymało konstytucję nadaną przez cara 27.11.1815 roku. Opracowana przez Adama Jerzego Czartoryskiego, była jedną z najbardziej liberalnych w Europie.
Poniższa tabela prezentuje porównanie konstytucji Królestwa Polskiego i Księstwa Warszawskiego:
Element | Księstwo Warszawskie | Królestwo Polskie |
Nadanie konstytucji | 22.07.1807 w Dreźnie przez Napoleona Bonaparte | 27.11.1815 w Warszawie przez cara Aleksandra I |
Administracja | - 6 (po roku 1809 i poszerzeniu terenów 9) departamentów i 60 (później 100) powiatów - na szczeblu departamentów i powiatów oraz w miastach utworzono organy samorządowe - rady departamentu, rady powiatowe i rady municypialne |
- 8 województw - w miastach utworzono urzędy municypalne z prezydentami bądź burmistrzami na czele |
Władca | - sprawował władzę wykonawczą - miał inicjatywę ustawodawczą - swobodnie mianował urzędników państwowych (poza sędziami i senatorami) - w razie niemożności osobistego rządzenia mógl mianować wicekróla |
- sprawował władzę wykonawczą - miał inicjatywę ustawodawczą - posiadał prawo veta - zwoływał i rozwiązywał sejm i senat - Mógł samodzielnie wprowadzać zmiany w konstytucji - stał na czele armii (faktycznie raczej niestosowane) - miał prawo do mianowania namiestnika i wyższych urzędników - władca ani namiestnik nie byli pociągani do odpowiedzialności za swoje decyzje, ale wymagały one kontrasygnaty ministra |
Sejm | - dwuizbowy - posiadał inicjatywę ustawodawczą - Wybierany dwuetapowo, 60 posłów na sejmikach szlacheckich i 40 w wyborach - Zwoływany raz na dwa lata - Prawo wyborcze oparte na cenzusie majątkowym |
- dwuizbowy, wybierany na 2-letnią kadencję - nie miał inicjatywy ustawodawczej - przekazywał monarsze petycje i wnioski - 128 posłów (77 wybieranych w sejmikach i 51 deputowanych gmin) - prawo wyborcze czynne od 24, a bierne od 30 roku życia, w oparciu o cenzus majątkowy i inne czynniki; w teorii bardziej liberalne od odpowiednika w Księstwie |
Senat | - Wybieranych dożywotnio 18 dostojników świeckich i duchownych | - Do 64 senatorów mianowanych przez cara dożywotnio |
Rada Stanu | - Praktycznie samodzielna władza króla, który przygotowywał projekty ustaw; 6 ministów | Podział na dwa organy, Zgromadzenie Ogólne i Radę Administracyjną. Pierwszy organ był ciałem doradczym, drugi faktycznym rządem. 5 ministrów |
System sądowniczy | - niezawisłe sądownictwo -Sędziowie wyższego szczebla dożywotnio, niższego (sędziowie pokoju) zmieniani (odnawiani) co 2 lata |
- niezawisłe sądownictwo - dożywotni sędziowie |
Swobody Obywtelskie | - Oparte na Kodeksie Napoleona - Wolność i równość, wolność osobista chłopów (niewprowadzona) |
- Wolność, równość, brak cenzury (w praktyce wprowadzana), |
Wojsko | Wojsko stałe plus tzw. „gwardie narodowe” - mogło być wysyłana poza kraj |
- wojsko czynne i milicja - nie mogło być wysyłana poza kraj (w praktyce było to planowane, ale niezrealizowane) |
- 8 województw
- w miastach utworzono urzędy municypalne z prezydentami bądź burmistrzami na czele