Rewolucja w Rosji (1905) - przyczyny, przebieg, skutki

W latach 1904 – 1905 Rosja carska była zaangażowana w wojnę z Cesarstwem Japońskim. Kwestią sporną był podział stref wpływów na terenie Dalekiego Wschodu, przynależność Mandżurii, Korei i w dalsze perspektywie – wpływ na Chiny. Nieszczęśliwie dla Rosji, która liczyła na szybkie i prestiżowe zwycięstwo, wojna prędko okazała się pasmem rosyjskich porażek, wywołanych nieudolnością dowodzących i słabością aparatu administracyjnego państwa.

Niepowodzenia wojenne szły w parze z pogarszającą się sytuacją materialną, zwłaszcza wśród najuboższych klas społecznych. Panująca drożyzna nastawiała niższe klasy przeciwko aparatowi administracyjnemu państwa. Dużą rolę odgrywało też niezadowolenie z braku poszanowania niższych warstw przez grupę rządzącą. Coraz częściej do głosu dochodziły grupy, które żądały głęboko idących reform państwowości rosyjskiej, w tym zwiększenia swobód obywatelskich i poprawienia sytuacji robotniczej. Kulminacją owych ruchów była wielka manifestacja 22.01.1905 roku, kiedy to wielotysięczny tłum przeszedł ulicami St. Petersburga, by wręczyć carowi petycję proszącą go o wprowadzenie większej swobody dla obywateli. Manifestacji przewodził prawosławny duchowny, Gieorgij Gapon.  Car Mikołaj II wybrał tego dnia fatalne rozwiązanie, jakim było rozgonienie demonstracji, zanim ta będzie zdolna do wręczenia mu petycji. Wielu polityków rosyjskich uznawało to za jeden z najważniejszych błędów cara. W rezultacie ataku wojska na tłum cywilów doszło do paniki, padło wielu zabitych i rannych. Wydarzenie to, nazwane wkrótce „krwawą niedzielą” doprowadziło, zamiast uspokojenia stosunków społecznych, do wybuchu rewolucji w Rosji. W dziesiątkach mniejszych i większych miast dochodziło do protestów, strajków, aktów niszczenia własności państwowej, a także (zwłaszcza na terenach Królestwa Polskiego) działalności terrorystycznej i zamachów. Domagano się wprowadzenia większej swobody obywatelskiej, powołania rządu i ogólnej demokratyzacji życia.

Car był zmuszony ugiąć się pod żądaniami rewolucjonistów i w październiku 1905 roku wydał on manifest, w którym zapowiadał reformy państwa, polegające m.in. na wprowadzeniu parlamentu, którego członkowie byli wybierani w wolnych wyborach (Dumy Państowej). Istotnie, do powstania Dumy doszło względnie szybko. Car jednak rozwiązał pierwszą (1906) i drugą (1906 -1907) Dumę z racji przewagi elementów mu wrogich. Na stałe utrzymała się dopiero trzecia Duma (1907). Jak widać nie były to więc wybory całkiem wolne. Jednakże wydanie manifestu stopniowo uspokoiło wzburzone nastroje społeczne, mimo że praktycznie żadna ze stron nie odniosła sukcesu, a problemy nie zostały rozwiązane. Stąd też niektórzy historycy nazywają owe wydarzenia „niedokończoną rewolucją”. Należy też pamiętać o roli wybitnego rosyjskiego męża stanu, Piotra Stołypina, będącego jednym z najwybitniejszych polityków swojego okresu, który to zastosował drakońskie, lecz skuteczne kary w celu stłumienia najbardziej radykalnych ruchów i aktów terroru.