Cesarz Julian Apostata był ostatnim przedstawicielem rodzinny Konstantyna Wielkiego. W tej sytuacji na tron został wyniesiony Walentynian I. Jako współrządcę wyznaczył na początku Walensa, który miał zarządzać wschodem, a następnie wyniósł również swojego syna Gracjana.
W roku 378 n.e. dochodzi do bitwy pod Adrianopolem z plemionami Wizygotów, w której ginie cesarz Walens. W tej sytuacji drugi z rządzących wybrał sobie na współrządcę czteroletniego brata Walentyniana II, a na Augusta wybitnego wodza Teodozjusza I – ostatniego cesarza rzymskiego, który panował nad całym państwem.
Teodozjusz Wielki – Pochodzenie
Urodzony 11 stycznia 347 r. n.e., był pochodzenia Hiszpańskiego. Jego ojciec również Teodozjusz, odznaczył się za czasów rządów cesarza Walentyniana osiągnięciami militarnymi na półwyspie iberyjskim. Później jednak na skutek polityki zdzierstwa jaką stosował wobec kolonii Afryce, został przez niego stracony. Dopiero syn cesarza Gracjan przyjął rodzinę Teodozjusza z powrotem na służbę państwową.
Już w młodym wieku Teodozjusz wykazał się jako głównodowodzący jazdy, to właśnie jego zdolności wojskowe miały zapewnić mu władzę nad Cesarstwem. 19 stycznia 379 roku n.e. Cesarz Gracjan przedstawił go wojsku jako cesarza, Augusta Wschodu, który od tej pory miał odpowiadać za kwestie związane z Wizygotami (wojnę oraz pertraktacje).
Teodozjusz Wielki – Panowanie
W stosunku do plemion germańskich Teodozjusz wypracował nową politykę – chciał pozyskać ich do zasilenia słabnącego militarnie kraju. W zamian za ich kontyngenty wojskowe nowo wybrany cesarz oddał im ziemie w Tracji oraz Mezji, a ponadto otrzymali również duże ilości zboża od cesarstwa. Doprowadziło to w późniejszym okresie, do osiedlania się coraz to większych ilości plemion germańskich w granicach państwa, następnie powstawanie ich samodzielnych organizmów państwowych.
Najistotniejszą jednak zmianę cesarz Teodozjusz wprowadził w kwestiach religijnych, wydając w roku 381 n.e. rozporządzenie, które niwelowało dawne kulty, a wprowadzało religię chrześcijańską jako panującą. W tej sytuacji poganie wydali otwartą walkę wobec zmian wprowadzonych przez Teodozjusza. Kiedy przywódca germański Frank Arbogast pokonał, a następnie zgładził cesarza Waletyninana II, wyniósł na tron retora Eugeniusza. Uzurpacja dokonała się pod hasłem powrotu do starej wiary oraz kultów. Dodatkowo całą sytuację popierały rody rzymskie pielęgnujące dawne tradycje. W roku 394 n.e. dochodzi do decydującego starcia nad rzeczką Frigidus, podczas bitwy siły Teodozjusza zgniotły całkowicie nieprzyjacielskie wojska.
Jeszcze przed swoją śmiercią, która nastąpiła 17 stycznia 395 r. n.e., Teodozjusz wynosi swoich dwóch synów – Arkadiusza oraz Honoriusza, do godności Augustów. Po jego śmierci Cesarstwo Rzymskie zostaje podzielone na część wschodnią, która przypada pierwszemu z nich, ze stolicą w Konstantynopolu oraz na część zachodnią, której nowa stolica znajduje się odtąd w Rawennie.