 |
| Annibale Carracci, Domine, quo vadis |
Na początku XIX wieku portugalskiego terminu „barocco” zaczęto używać na określenie lekceważonego okresu „przejściowego” pomiędzy renesansem a klasycyzmem, kojarząc go głównie z tym, co przeładowane i pozbawione smaku. Dopiero pełen rozkwit Romantyzmu przyniósł rehabilitację sztuki barokowej jako pełnej fantazji i uroku, fascynującej atmosferą mistycyzmu, irracjonalności, a jednocześnie niezwykłym przywiązaniem do detali i kunsztownym zdobnictwem. W swej „wylewności” sztuka barokowa znacząco różniła się od osiągnięć Odrodzenia, ale w swej istocie nie stanowiła ich zaprzeczenia, a jedynie przetworzenie z nowej perspektywy – harmonii poszukiwano nie w łączeniu elementów jednorodnych w statyczną całość, lecz w zespalaniu ze sobą przeciwieństw w dynamicznej formie.
Na kształt sztuki barokowej niebagatelny wpływ miały najważniejsze wydarzenia współczesnego świata, przede wszystkim zaś postanowienia soboru trydenckiego, który zapoczątkował działania kontrreformacji. Kościół katolicki miał dążyć do odbudowania jedności wśród swych wiernych, w czym sztuka miała pomagać mu poprzez współtworzenie wizji Boga jako źródła porządku olśniewającego swą doskonałością i bogactwem. Stąd też kojarzony z dziełami tej epoki przepych, bogate zdobnictwo, monumentalizm, rozmaitość form i patos – zarówno w formie, jak i w doborze tematyki dzieł.
 |
| Pałac w Carskim Siole/ Ratigan |
Niezwykle istotnym elementem sztuki przełomu XVI i XVII wieku był również jej dynamizm – różnorako rozumiany i osiągany przez użycie rozmaitych technik. W malarstwie wyrażał się głównie w doborze kontrastowych barw i ostrego światłocienia, które nadawały dziełom dramatyzmu i pozwalały na dokładną ekspozycję najważniejszych elementów kompozycji; w rzeźbie osiągany był przez ukazywanie postaci w ruchu, z bardzo ekspresywną mimiką i dokładnym odwzorowaniem fizycznych objawów rozmaitych stanów emocjonalnych; w architekturze z kolei efekt dynamizmu pojawiał się w zestawieniu elementów różnych technik artystycznych.
Istotnym novum w sztukach plastycznych stało się nadanie im rysu teatralności, co korespondowało bezpośrednio ze złożonością barokowej symboliki i wprowadzeniem alegorii jako podstawowego środka dla przekazu treści, które wprost nie mogłyby zostać wyrażone w zgodzie ze swoją istotą. Teatralność pozwalała na odzwierciedlanie stanów emocjonalnych przedstawianych postaci, co również należy uznać za odkrycie tej epoki.
 |
| Het Loo – ogród/ Bob Tubbs |
Historycy rozróżniają dwie formy sztuki baroku:
1. Rzymska – odnosi się do źródeł nowych prądów i technik, to tutaj – w Rzymie – powstały bowiem pierwsze dzieła w nowym stylu i tu barok pozostawił po sobie zdecydowanie najwięcej dzieł architektonicznych, stąd też wyszło najwięcej artystów ozdabiających później całą Europę swoimi pracami. Tę odmianę charakteryzowało stosowanie krzywych linii sprawiających wrażenie ruchu, pulsowania, bogate zdobnictwo, przepych i zdecydowana dominacja wątków religijnych w doborze tematyki dzieł.
2. Francuska – nieco późniejsza, zawierająca liczne elementy klasyczne, a przez to często kojarzona z palladianizmem, znacznie bardziej stonowana i regularna w swej ornamentyce.