 |
| Michelangelo Caravaggio, Śmierć Marii (1606) |
Malarstwo barokowe czerpie swoje podstawy z osiągnięć największych postaci poprzedniego okresu, szczególnie z twórczości Michała Anioła, który wprowadził do dzieł plastycznych dynamikę nieznaną malarzom antycznym, czy średniowiecznym. Posiadała ona swoje uzasadnienie z jednej strony w propagowaniu realizmu, z drugiej zaś – w niezwykle ważnym dla baroku postulacie sięgnięcia poza formę graficzną, do emocji postaci i płynących z ich analizy wniosków. Większą wagę zaczęto przywiązywać do mimiki i gestykulacji przedstawianych bohaterów, dzięki czemu wykraczano poza funkcję obrazowania rozmaitych historii i wątków przez dodanie do nich pewnego rodzaju wskazówki interpretacyjnej i związanego z nią, świeżego osądu.
Dynamika barokowych obrazów realizowała się również na płaszczyźnie kolorystyki i oświetlenia, zaczęto bowiem operować kontrastową, żywą paletą barw, dzięki czemu dzieła zyskały na wyrazistości i dosadności. Wielkim osiągnięciem tej epoki było wprowadzenie nowatorskiego światłocienia, który umożliwił dokładniejszą ekspozycję najważniejszych elementów kompozycji i ukrycie w półmroku tych o mniejszej wadze.
 |
| Diego Velazquez, Stara kucharka (1618) |
Barok wniósł również do malarstwa bogactwo – zarówno na poziomie formy, jak i treści. Ze względu na pełną przepychu ornamentykę w wiekach późniejszych często oskarżany był o brak dobrego smaku i umiaru, jego twórcom trudno jest jednak odmówić wielkiego kunsztu, pietyzmu i wyobraźni przy tworzeniu skomplikowanych kompozycji. Mistycyzm całej epoki zaowocował zaś zwróceniem się w stronę symbolu i alegorii jako podstawowych środków wyrazu, zgodnie ze stwierdzeniem, iż „prawda im jest trudniejsza, tym przyjemniejsza, a poznanie, które wiele kosztuje, jest wyżej cenione” (Baltasar Gracián).
 |
| Giovanni Battista Piazzetta, Rebeka u studni (1740) |
Naturalnymi kontynuatorami osiągnięć wielkich mistrzów renesansu byli artyści włoscy, wśród których szczególne miejsce w historii sztuki zajął Michelangelo Caravaggio. Podobnie, jak w przypadku innych malarzy barokowych, spora część jego spuścizny to obrazy o tematyce religijnej wykonywane za zamówienie kościołów, aczkolwiek częstokroć nie pokrywały się z oczekiwaniami zleceniodawców – przykładem może być słynny obraz pt. „Śmierć Marii” (1606) przedstawiający Matkę Bożą w dramatycznej pozie, z odsłoniętymi nogami i twarzą ladacznicy, która rzeczywiście pozowała Caravaggiovi do obrazu. Ów malarz zasłynął również jako modyfikator gatunku portretowego, wprowadzając do niego dynamikę skrupulatnie odmalowanego ludzkiego ciała z uwzględnieniem np. napiętych mięśni i ścięgien, nacechowanej znaczeniowo mimiki, czy też przez użycie elementów o charakterze symbolicznym (np. „Chłopiec ugryziony przez jaszczurkę”, 1594).
Początek XVII wieku oznaczał złoty okres dla malarstwa flamandzkiego, którego najznakomitszymi przedstawicielami okazali się Peter Paul Rubens i Rembrandt van Rijn. Pierwszego z nich nazywa się malarzem ciała, wprowadził bowiem do malarstwa portretowego nowy kanon piękna rozumianego jako bogactwo, obfitość, miękkość i pewnego rodzaju „płynność” postaci (np. dzieło „Trzy gracje”, cykl porterów żony – Heleny Fourment). Rembrandt z kolei nazywany jest malarzem duszy, mniej starań poświęcał bowiem na anatomiczne szczegóły bohaterów swoich portretów i malunków religijnych, bardziej zaś zależało mu na precyzyjnym oddaniu mimiki i emocji; zwłaszcza w ostatnim okresie jego twórczość odeszła w stronę symbolizmu i mistycyzmu (np. „Powrót syna marnotrawnego”, 1668).
 |
| Antoine Watteau, Odjazd na Cyterię (1717) |
Barok okazał się niezwykle owocnym okresem także w malarstwie hiszpańskim, głównie za sprawą osiągnięć Diego Velázqueza – wybitnego portrecisty rodów królewskich i patrycjuszowskich. W swoich dziełach łączył barokowy przepych zdobnictwa z renesansowym realizmem (np. „Panny dworskie”, 1656). Najwybitniejszymi przedstawicielami malarstwa barokowego we Francji byli natomiast Charles Le Brun, uznawany za twórcę tzw. „stylu Ludwika XIV”, oraz Antoine Watteau jako prekursor rokoka.