 |
| Juan Martínez Montañés, Św. Jan Chrzciciel |
O ile malarstwo barokowe wzorowało się przede wszystkim na osiągnięciach najważniejszych przedstawicieli epoki renesansu, o tyle w przypadku rzeźby powrócono do wzorców antycznych z ich kultem ciała zdrowego, pełnego witalnej siły i pozbawionego jakichkolwiek ułomności. Postaci znane z czasów starożytnych zachowały patos, nabrały jednak na przełomie XVI-XVII wieku dynamiki i dramatyzmu, które to cechy stały się elementami konstytutywnymi całej sztuki tego okresu.
Rzeźbiarze barokowi zwrócili się ku obrazowaniu świata wewnętrznego postaci – dynamiczne gesty i pozy miały odzwierciedlać silne emocje, jak ból, przerażenie, rozkosz, czy religijną ekstazę, stąd też pieczołowitość w oddaniu anatomicznych szczegółów ciała nabrała tutaj nowego znaczenia. Efekt dynamizmu częstokroć wzmacniało wpisanie grupy postaci w plan spiralny, przez co kilka z nich tworzyło niejako jedną, rozciągającą się na wiele stron sylwetkę. Wrażenie ruchu wzmacniało dodatkowo nowatorskie wykorzystanie światła, które – podobnie jak w malarstwie – starano się ustawić w ten sposób, by eksponowało najważniejsze elementy dzieła. Niezwykle istotnym aspektem rzeźby barokowej była także jej teatralność, zwracająca uwagę na alegoryczny, pogłębiony semantycznie charakter artefaktu.
 |
| Alessandro Algardi, Nagrobek Leona XI w Watykanie/ Torvindus |
Formę rzeźby wykorzystywano na różnorakie sposoby – obok tradycyjnych, wolnostojących figur bądź grup, realizowała się jako element architektoniczny przez wpisanie jej np. w kolumny (zwłaszcza te o kształcie spiralnym) lub ustawienie na gzymsie; w baroku bardzo popularną formą rzeźby stały się również nagrobki ozdobione popiersiami spoczywających pod nimi osób.
Absolutnym hegemonem rzeźby barokowej okazał się Gianlorenzo Bernini – przez niemal całe życie związany z Rzymem, któremu pozostawił liczne zabytki, rozwiązania urbanistyczne, fontanny, pomniki i rzeźby wewnętrzne. Jego najbardziej znanym dziełem jest grupa opisywana jako „Ekstaza św. Teresy” (1652), przyozdabiająca kaplicę Cornaro w rzymskim kościele Santa Maria della Vittoria. Dzieło uznaje się za najdoskonalszą realizację założeń rzeźby barokowej, postaci ujęto bowiem w dynamicznej, imitującej ruch formie, z dokładnym odmalowaniem towarzyszących im emocji religijnej ekstazy i błogiego zadowolenia. Bernini w twórczy sposób wykorzystał naturalne światło spływające z ukrytego powyżej okna, wpisując w tor jego padania promienie z brązu, które przy odpowiednich warunkach oblewają obie postaci złotym blaskiem.
 |
| Gianlorenzo Bernini, Koza Amaltea z Zeusem i satyrem (ok. 1611-12)/ Peter80 |
We Francji rzeźba – podobnie jak malarstwo i architektura – nieco odbiegały od wzorca rzymskiego zwracając się w swojej stylistyce ku klasycyzmowi. Najważniejszym przedstawicielem takiego nurtu okazał się François Girardon tworzący głównie na zamówienie członków dworu Ludwika XIV – najbardziej znanym cyklem jego dzieł są rzeźby o tematyce mitologicznej i popiersia słynnych Francuzów ozdabiające park w Wersalu.
Na gruncie hiszpańskim z epoką baroku najczęściej wiąże się nazwisko Juana Martíneza Montanésa, choć z wyznacznikami estetycznymi tej epoki jego dzieła łączył w zasadzie jedynie realizm. Zasłynął głównie drewnianymi rzeźbami i ołtarzami tworzonymi na potrzeby hiszpańskich kościołów, ale zdarzało mu się również pracować na zamówienie osób świeckich; efektem jednego z takich zleceń stało się popiersie króla Filipa IV.
 |
| Ferdynand Maksymilian Brokoff, Bazylika w Krzeszowie rzeźby na fasadzie/ Łukasz Węgrzyn |
W krajach niderlandzkich, które wydały tak doskonały plon malarski, rzeźba barokowa nie pozostawiła po sobie dzieł podobnej miary. Za spore osiągnięcie należy uznać spuściznę François Duquesnoy, która poprzez swój klasycyzujący styl przełamała dominującą rzeźbę w stylu Berniniego. Flamandzki artysta tworzył przez pewien czas w Rzymie, pozostawiając w jednym z tamtejszych kościołów słynną rzeźbę Zuzanny, uznawaną przez historyków sztuki za jeden z najdoskonalszych przykładów klasycyzmu w sztuce barokowej.