 |
| Portret Caravaggia, dzieło Ottavia Leoniego (ok. 1621) |
Artysta znany powszechnie jako Caravaggio przyszedł na świat w Mediolanie we wrześniu 1571 roku jako Michelangelo Merisi. Jego przydomek wziął się od nazwy miejscowości, do której jego rodzina uciekła przed zarazą w 1576 roku, nie zrywając jednak nigdy kontaktu z wpływowymi mediolańskimi rodami, co miało zapewnić protekcję młodemu malarzowi po powrocie do rodzinnego miasta w 1584 roku. Kolejne lata spędził Caravaggio na praktykach malarskich i podróżach, z których najbardziej owocną okazała się ta po Lombardii, wywierając spory wpływ na specyficzny, niezwykle skrupulatny naturalizm jego dzieł.
Za początek kariery Caravaggia uznaje się przeprowadzkę do Rzymu w 1592 roku, gdzie młody artysta terminował u jednego z uznanych rzymskich malarzy tamtego okresu. Powstały wówczas nowatorskie dzieła stanowiące po dziś dzień znak rozpoznawczy Caravaggia – malunki łączące martwe natury z formą portretową, utrzymane w duchu dosadnego naturalizmu nie szczędzącego dokładności ani przy odmalowaniu plamek na liściach i owocach, ani też przy obrazowaniu ludzkiego ciała z wiernym odwzorowaniem jego anatomii i dynamiki. Najpopularniejszymi dziełami tego okresu są malunki „Chłopiec z koszem owoców” (1593) i „Chory Bachus” (1594), w którym badacze sztuki dopatrują się autoportretu artysty rzeczywiście przechodzącego w tym czasie chorobę. Caravaggio chętnie z resztą oddawał się tego typu grom z widzami i w późniejszych dziełach, nadając swoje rysy np. głowie Jana Chrzciciela w obrazie „Salome z głową Jana Chrzciciela” (1609), czy też głowie Goliata z jednego ze swych ostatnich dzieł „Dawid z głową Goliata” (1610).
Kolejnym etapem rozwoju artystycznego stało się przejście od monocentrycznych form portretowych do scen rodzajowych z więcej niż jedną postacią wpisaną w kompozycję. Pierwszym dziełem o takiej stylistyce stał się obraz „Wróżenie z ręki” (1596), nawiązujący – podobnie jak „Grający w karty” (1596) – do bieżącej problematyki społecznej XVI-wiecznego Rzymu pełnego drobnych oszustów i naciągaczy. Dzieła te przyczyniły się do uzyskania mecenatu Francesca Marii Bourbona del Montego, na którego zlecenie powstały kolejne obrazy o tematyce rodzajowej i mitologicznej, jak choćby najsłynniejszy, najsilniej kojarzony z Caravaggiem „Bachus” (1596).
 |
| Chłopiec z koszem owoców (ok. 1593) |
Począwszy od 1592 roku artysta zaczął interesować się również tematyką religijną, choć ujmował ją w bardzo nowatorski, śmiały i nie zawsze łatwy do przyjęcia przez współczesnych sposób, który nastręczał licznych problemów z finalizacją zleceń. Przyświecał mu przede wszystkim znany z wcześniejszych dzieł skrupulatny realizm, dzięki któremu postaci świętych i aniołów zachowywały rysy oryginalnych modeli, na których Caravaggio obierał sobie częstokroć prostytutki, młodych chłopców, czy wieśniaków. Najwięcej kontrowersji wzbudził obraz „Święty Mateusz i anioł” (1602), w którym postać jednego z Ewangelistów ukazano w ciele zaniedbanego wieśniaka, zaś nad jego głową unosi się frywolny skrzydlaty chłopiec zatrzymany w dwuznacznej, niepozbawionej erotyzmu pozie, która przypomina atmosferę wczesnych portretów Caravaggia. Jednocześnie cykl dzieł o tematyce biblijnej przyniósł rozwój niepowtarzalnej techniki posługiwania się światłocieniem, która w historii sztuki funkcjonuje pod nazwiskiem artysty (caravaggionizm): najważniejsze postaci i elementy kompozycji znajdują się w silnej strudze światła, która pozwala na dokładne odwzorowanie mimiki i emocji, reszta planu pozostaje zaś najczęściej w cieniu, którego kontrastowość wzmaga dodatkowo dynamikę sceny. Jednym z najdoskonalszych przykładów użycia tejże techniki jest dzieło „Powołanie św. Mateusza” (1599), wydobywające z cienia nie tylko twarze protagonistów sceny, lecz również znajdujące się powyżej okno z ramą w kształcie krzyża, dzięki któremu bez problemów odczytujemy sakralny charakter wydarzenia.
Dzieła Caravaggia wprowadziły również do sztuki nową jakość w postaci symbolizmu – w większości malunków odnajdujemy odwołania to rozmaitych toposów i znaków, które wzbogacają ich wymowę, otwierają nowe kierunki interpretacyjne dla znanych powszechnie historii (jak w przypadku wątków mitologicznych), jak i podejmują próbę ich reinterpretacji (jak w przypadku malunków o tematyce religijnej).
 |
| Wieczerza w Emaus (1601) |
Passę stałych, choć często trudnych do sfinalizowania zamówień ze strony licznych rzymskich kościołów przerwało oskarżenie Caravaggia o zabójstwo dokonane w trakcie ulicznej bójki, w wyniku którego artysta musiał salwować się ucieczką do Neapolu w 1606 roku. I tu dzięki protekcji wpływowych znajomych mógł liczyć za zamówienia ze strony Kościoła, kontynuował więc cykl dzieł o tematyce religijnej (tu powstały m.in. „Madonna Różańcowa” oraz głośny „Dawid z głową Goliata”). Po kilku miesiącach został rycerzem zakonu joannitów na Malcie, jednakże i tu szybko ściągnął na siebie problemy – w wyniku oskarżenia o pobicie jednego ze współbraci zakon wystąpił o jego ekstradycję do Rzymu, przed którą Caravaggio ponownie uciekł – tym razem na Sycylię. Po kilku miesiącach powrócił do Neapolu licząc na protekcję znajomych i ułaskawienie, które pozwoliłoby na powrót do Rzymu, jakie ostatecznie uzyskał w 1610 roku. Do Wiecznego Miasta nigdy jednak nie dotarł, a przyczyny i dokładana data jego śmierci do dziś nie zostały jednoznacznie ustalone.
Współcześni Caravaggia co prawda uznawali jego geniusz jako plastyka, nie wykazywali jednak zrozumienia dla stylu i głębokiej wymowy psychologicznej jego dzieł, która miała zabłysnąć w pełnej glorii dopiero w świecie XIX-wiecznych symbolistów. Uznano wówczas wielki wkład artysty w rozwój nowych prądów w malarstwie nadając mu jednocześnie tytuł pierwszego wielkiego malarza epoki baroku.