Peter Paul Rubens - biografia i dzieła

Autoportret (1623)

Peter Paul Rubens przyszedł na świat w 1577 roku w Westfalii, jednak jako dziecko przeprowadził się wraz z rodziną do Antwerpii, gdzie odebrał gruntowną edukację artystyczną. Na przełomie stuleci wyjechał do Włoch, gdzie otrzymał stanowisko nadwornego malarza książąt Gonzagów, zwiedzając przez następne lata najważniejsze dla sztuki ośrodki tego kraju. Tutaj powstały pierwsze ważne dzieła Rubensa wykonywane głównie na zlecenie kościołów, jak „Obrzezanie” (1605), czy „Święty Jerzy walczący ze smokiem”, pozostające jeszcze pod silnym wpływem mistrzów Rubensa. Na uwagę zasługuje również obraz „Ukrzyżowanie” (1606), który zapowiadał już charakterystyczną technikę opartą na dużej dynamice przedstawianej sceny, jak i „wielowątkowości” planu, gdzie każdy element, poza, czy atrybut mają swoje znaczenie dla całościowego przekazu. Z tego okresu pochodzi także dzieło „Samson i Dalila”, którego autorstwo po dziś dzień jest przedmiotem dyskusji historyków sztuki.

W 1609 roku Rubens powrócił do Antwerpii wstępując do służby Arcyksięcia Alberta. Powstał wówczas „Autoportret z Izabelą Brant” (1609) – żoną artysty – zapowiadający odejście od nasyconej, dynamicznej kolorystyki na rzecz bardziej stonowanej gamy poddanej działaniu nowatorsko stosowanego oświetlenia, które eksponowało twarze portretowanych postaci, wyłaniając jednocześnie z kompozycji jej najistotniejsze elementy. W Antwerpii Rubens kontynuował też cykl dzieł o tematyce religijnej, zdobiąc miejscowe kościoły monumentalnymi tryptykami („Podniesienie krzyża”, „Pieta”, „Tryptyk Św. Ildefonsa”), jak i mniejszymi przedstawieniami scen biblijnych („Zdjęcie z krzyża”, „Chrystus w koronie cierniowej”, „Upadek zbuntowanych aniołów”).

Autoportret z Isabelą Brant (1609-10)

Z okresu włoskiego pozostało także Rubensowi zainteresowanie tematyką mitologiczną, którego najznakomitszymi efektami są takie dzieła, jak „Leda z łabędziem” (1600), „Wenus i Adonis”(1614), „Bachanalia” (1615), czy słynny „Sąd Parysa” (1639). Największą sławę i najliczniejsze zlecenia przyniosła jednak Rubensowi forma portretowa – w okresie służby na dworze Gonzagów powstała seria wizerunków rodziny książęcej i jej satelitów, wśród których jednym z najznakomitszych dzieł jest „Portret księcia Lermy” (1603), utrzymany jeszcze co prawda w kontrastowej kolorystyce, ale operujący już światłem w sposób znany z dojrzałych dzieł Rubensa. Po powrocie do Antwerpii artysta sportretował również rodzinę drugiego ze swoich wielkich mecenasów – Arcyksięcia Alberta – pozostawiając takie malunki, jak „Portret arcyksięcia Albrechta Austriackiego” (1615), pod koniec drugiej dekady XVII wieku zaczął także interesować się formą pejzażową (np. „Krajobraz z Laeken”, 1619).

Portret Heleny Fourment w futrze (1636-38)

W 1620 roku Rubens rozpoczął karierę dyplomatyczną, której efektem stały się podróże: trzykrotna do Paryża oraz dwukrotne do Madrytu i Londynu. We Francji został poproszony o sportretowanie członków rodziny królewskiej, co zaowocowało cyklem ponad dwudziestu obrazów opowiadających o życiu królowej Marii Medycejskiej. Podczas pobytu w Madrycie sporządził serię szkiców z kopiami najważniejszych dzieł zgromadzonych w Alkarzarze, skupiając się głównie na pracach Tycjana, zaś w Anglii ponownie uzyskał zatrudnienie przy portretowaniu członków dworu.

Po powrocie z ostatniej podróży w 1630 roku Rubens ożenił się z niespełna dwudziestoletnią Heleną Fourment, której bujne kształty służyły odtąd za wzór wszystkich sylwetek kobiecych zarówno w jego dziełach o tematyce mitologicznej, jak i biblijnej. Atmosfera przepychu, zmysłowości, pozornie niedbałego piękna stały się znakami rozpoznawczymi techniki portretowej Rubensa i jednocześnie kwintesencją założeń estetycznych całej epoki Baroku. Postaci i cały świat przestawiony późnych dzieł artysty charakteryzowały się miękkością, delikatnością, zatopieniem z pastelowych barwach, pozostając jednocześnie w płynnym, niejako tanecznym ruchu, który nadawał całej kompozycji dynamikę i patos.

Rubens zmarł w swym rodzinnym mieście w 1640 roku, pozostawiwszy po sobie blisko 2000 dzieł, które wyznaczyły standardy sztuki dojrzałego baroku, stając się jednocześnie inspiracją dla artystów kolejnych pokoleń.