 |
| Sąd Parysa (ok. 1636) |
Peter Paul Rubens stworzył dzieło zatytułowane „Sąd Parysa” w 1639 roku – zaledwie kilka miesięcy przed swoją śmiercią – malunek jest więc owocem najdojrzalszego okresu w jego twórczości, zaś historia oceniła go również jako jeden z najznakomitszych wytworów dojrzałego baroku w ogóle.
Tematem obrazu Rubens uczynił scenę z mitologii greckiej przedstawiającą moment wręczania trofeum w postaci jabłka dla najpiękniejszej z bogiń – ta właśnie chwila miała przyczynić się do porwania Heleny i wybuchu wojny trojańskiej, która stała się później przyczynkiem dla wielkiego eposu Homera. W momencie uchwyconym przez malarza nie mamy jeszcze pewności kto otrzyma jabłko – spoczywa ono bowiem ciągle w dłoni sędziego – finału sceny możemy jednak domyślać się z układu biorącej w niej udział postaci.
Pierwszy plan został podzielony na dwie asymetryczne części zajmowane przez protagonistów sceny – grupę z lewej strony tworzą Parys i Hermes, z prawej zaś trzy walczące o jabłko boginie. Podział na postaci przynależne do świata ziemskiego i niebiańskiego został wyraźnie zaznaczony za pomocą ich oświetlenia, oto bowiem boginie jaśnieją blaskiem swojej nagości, mężczyźni zaś – odmalowani za pomocą pastelowych barw ziemi i odziani we wpisujące się w tę paletę szaty – zaledwie wyróżniają się z tła. W obrębie obu grup kompozycja narzuca również dalsze wskazówki interpretacyjne poprzez zróżnicowanie umiejscowienia postaci względem osi obrazu: poziomej (w przypadku stojącego Hermesa jako głównego bohatera i siedzącego obserwatora w osobie Parysa), jak i pionowej (w centrum grupy stoi zwycięska Afrodyta, po jej lewej stronie Atena, po prawej zaś Hera). Taki układ podpowiada nam intencję malarza do ukazania momentu, w którym pół-bożek finalizuje wybór Parysa tak, jakby młodemu pasterzowi zabrakło odwagi na wyrażenie swego sądu i obrażenie którejkolwiek z bogiń odmówieniem jej tytułu najpiękniejszej. Jego sylwetka, z dłonią podniesioną ku brodzie i oczyma wpatrzonymi w kobiety, sugeruje wielkie napięcie i nerwowość, które wyraźnie przeszkadzają Parysowi w ostatnich kalkulacjach korzyści i strat, jakie może przynieść jego werdykt.
Oczy wszystkich bogiń skierowane są w stronę jabłka, przyglądając się mu z zachłannością, ale nie bez zalotności koniecznej do przekonania Parysa. Mimo, iż osąd pasterza teoretycznie nie jest jeszcze znany, ceremonia wręczenia trofeum już się rozpoczęła – Afrodyta unosi już jedną z dłoni w kierunku jabłka, drugą podtrzymuje czerwoną szatę królowej, a unoszący się u góry Amor dekoruje jej głowę wiankiem. Oczywistość wyboru Parysa można również wywnioskować z niezadowolonej miny Hery zatrzymanej w pozie, która być może sugeruje chęć zbliżenia się do trofeum wbrew werdyktowi sędziego.
Tożsamość każdej z postaci obrazu staje się możliwa do jednoznacznej definicji dzięki towarzyszącym im atrybutom: Parys wspiera się na lasce pasterskiej odsłaniając skrzydła u stóp Hermesa, w centrum drugiego planu odnajdujemy porzuconą zbroję Ateny, Afrodycie towarzyszą skrzydlaci chłopcy przypominający Amora, zaś nad głową Hery unosi się paw.
Dzieło zostało utrzymane w spokojnej tonacji kolorystycznej opartej głownie na odzieniach żółci, złota, brązu i zieleni, odpowiednio intensyfikowanych i łagodzonych za pomocą zmiennego natężenia oświetlenia. Ciała postaci ukazano jako bujne, miękkie, krzepkie i efemeryczne jednocześnie, zatopione w dynamicznych, ale nie pozbawionych swobodnej elegancji pozach, które nadają całej kompozycji zmysłowości i barokowego przepychu. Dzięki tym walorom „Sąd Parysa” możemy uznać nie tylko za jedno z najznakomitszych dzieł Rubensa, ale również za kwintesencję i wyznacznik stylu całej epoki, w jakiej tworzył genialny artysta.