Rembrandt van Rijn - biografia i dzieła

Rembrandt Harmenszoon van Rijn – artysta uważany przez wielu badaczy za największego malarza wszechczasów – przyszedł na świat w 1606 roku w Lejdzie, gdzie jako 15-latek rozpoczął edukację plastyczną kontynuowaną później w Amsterdamie pod okiem Pietera Lastmana. W roku przybycia do holenderskiej stolicy (1624) powstało pierwsze ważne, w pełni samodzielne dzieło Rembrandta zatytułowane „Operacja”, które zapowiadało już główny obszar zainteresowania malarza (sceny obyczajowe) oraz tak ważną dla jego późniejszego malarstwa dynamikę postaci, choć pastelowa kolorystka i rozmycie konturów znacząco odbiega od techniki, z jaką kojarzymy tego artystę.

Po powrocie do miasta rodzinnego ok. 1626 roku młody Rembrandt otworzył własną pracownię, w której odkrył go Constantijn Huygens, pomagając mu przez następne lata w uzyskiwaniu nowych zleceń. Jak w przypadku większości artystów tamtego okresu były to przede wszystkim zamówienia na dzieła o tematyce biblijnej na potrzeby lokalnych kościołów, dla których artysta stworzył m.in. prace „Ukamienowanie św. Szczepana” (1625), „Wypędzenie przekupniów ze świątyni” (1626), czy „Tobiasz i Anna” (1626) – w owych dziełach Rembrandt nadal posługiwał się pastelową paletą kolorystyczną i odrealnionym konturem postaci znanym z pierwszych rysunków. Dziełem przełomowym, zapowiadającym dojrzałą technikę twórczą malarza, zdaje się „Przypowieść o bogaczu” (1627) wprowadzająca mocno kontrastowy światłocień, który wydobywa z tła najważniejsze elementy kompozycji (w tym przypadku twarz bohatera) i eksponuje emocjonalną warstwę przekazu.

Autoportret (1661)

Danae (1636) St. Petersburg, Ermitaż

Pierwszy okres twórczości przyniósł również początek niezwykle ciekawego, imponującego liczebnie cyklu autoportretów Rembrandta, z których pierwszy pochodzi z okolic 1628 roku, przedstawia więc artystę jako zdrowego, 22-letniego mężczyznę u progu swej kariery. Kolejne „Autoportrety” powstawały w dosyć regularnych odcinkach czasu, dzięki czemu dysponujemy dziś dokładną „dokumentacją” fizycznego dojrzewania i starzenia się artysty, jaką zestawić możemy również z ewaluowaniem jego techniki i dojrzewaniem kunsztu malarskiego. Wśród najbardziej znanych dzieł tego cyklu należy wymienić „Autoportret w futrzanym płaszczu” (1634), „Autoportret trzydziestoczteroletniego artysty” (1640), „Autoportret” (1661), czy zamykający serię „Autoportret” (1669) przedstawiający Rembrandta u schyłku życia, złamanego chorobami i rozmaitymi problemami, ale nadal pogodnego i uśmiechającego się do widza.

Autoportret z Saskią (ok. 1635), Drezno, Gemaeldegalerie

 

W 1631 roku – po śmierci ojca – Rembrandt na stałe przeniósł się do Amsterdamu, gdzie w trzy lata później ożenił się z Saskią van Uylenburgh, krewną Hendricka van Uylenburgha, który od momentu przyjazdu do stolicy pełnił wobec artysty rolę – powiedzielibyśmy dziś – managera, załatwiając mu zlecenia u bogatych holenderskich rodzin. Małżeństwo z bogatą panną zapewniło Rembrandtowi wolność od trosk o naturze finansowej, dzięki czemu mógł spędzać sporo czasu w swojej przydomowej pracowni. Owocem tego okresu stały się jedne z najważniejszych dzieł Rembrandta – przede wszystkim „Lekcja anatomii doktora Tulpa” (1632), „Uczony w pokoju z krętą klatką schodową” (1632), „Ofiarowanie Izaaka” (1635), czy „Autoportret z Saskią” (1635), zwracające się już w kierunku bardzo wyraźnego naturalizmu, wykorzystujące głęboką paletę barw opartą głównie na odzieniach bieli, czerni, brązu i złota, operujące kontrastowym światłocieniem, a przede wszystkim – wzbogacające obrazowany temat głębią semantyczną, która poszerzała jego drogi interpretacyjne.

W 1642 roku umarła Saskja, rozdzielając w testamencie swój majątek pomiędzy męża i syna Tytusa z zastrzeżeniem, iż Rembrandt utraci swoją część w przypadku ponownego ożenku. Z tego też powodu artysta przez wiele lat żył w konkubinacie z poznaną w 1646 roku Hendrickje Stoffels, która w 1654 roku urodziła córkę Cornelię – jedyną towarzyszkę starości artysty. W tym burzliwym i dosyć smutnym okresie swego życia Rembrandt  malował już niewiele, a trudna sytuacja finansowa zmusiła go do szybkiego wyprzedawania swoich dzieł za ceny nie przystające do ich wartości. W tym czasie powstały jednak takie arcydzieła, jak „Uczony przy pulpicie” (1641) – jedno z bardzo nielicznych dzieł artysty znajdujących się w polskich zbiorach – oraz słynny „Wymarsz strzelców” (1642), w którym historycy sztuki upatrują zwrot od realizmu do charakterystycznego dla późnych dzieł Rembrandta mistycyzmu i pogłębionej refleksji. Za ukoronowanie ostatniego, najdojrzalszego okresu jego twórczości, można uznać niezwykle ekspresyjny, bogaty w symbole i bliski wspomnianemu mistycyzmowi „Powrót syna marnotrawnego” (1668), którego inspiracją miały być emocje związane ze śmiercią jedynego syna malarza – Tytusa – w 1663 roku.

Krajobraz z milosiernym Samarytaninem (1638), Kraków, Muzeum Czartoryskich

Warto wspomnieć również o ogromnej, obejmującej ponad dwa tysiące okazów, kolekcji szkiców, rysunków i akwafort, które do dziś cieszą się ogromnym uznaniem znawców sztuki. Dzieła Rembrandta znajdują się obecnie we wszystkich większych muzeach Europy, zaś w Polsce możemy podziwiać trzy obrazy: wspomniane już dzieło „Uczony przy pulpicie” oraz „Dziewczyna w ramie obrazu” (galeria Zamku Królewskiego w Warszawie), jak i słynny „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” znajdujący się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.