Józef Baka - biografia i twórczość

Józef Baka urodził się prawdopodobnie w 1707 roku na Litwie, w zamożnej rodzinie szlacheckiej pieczętującej się herbem Massalski Książę III. Początkowe nauki pobierał najpewniej w kolegium jezuickim, w 1723 roku wstąpił zaś do zakonu Towarzystwa Jezusowego w charakterze alumna, by otrzymać święcenia kapłańskie w roku 1735. W tym czasie – równolegle do studiów seminaryjnych – uczęszczał na zajęcia na Akademii Wileńskiej.

Od czasu uzyskania święceń nauczał w kolegiach jezuickich, jak również rozpoczął działalność misyjną na terenie Litwy i Białorusi, głosząc Słowo Boże wśród ludności wiejskiej tamtych regionów. Finansowym wsparciem posłużyła mu wtedy rodzina Platerów, której podziękował wydanym w Wilnie w 1736 roku jako osobny tomik panegirykiem prozą pt. „Comitia honorum Ioannis Ludovici Plater”, napisanym – jak wskazuje tytuł – po łacinie.

W roku akademickim 1738/1739 ksiądz Baka wykładał retorykę na Akademii Wileńskiej, zaś w roku następnym przyjął śluby zakonne. Oddał się wtedy w pełni swej działalności misyjnej, poświęcając na jej rzecz rodowy majątek, na którego podstawie wybudował własną placówkę – tzw. „Missio Bacana”. Jego twórczość z tamtego okresu ma głównie charakter dydaktyczno-naukowy, w którym utrzymany jest tom pt. „Wielki obrońca upadłej grzeszników przed Bogiem sprawy św. Jan Franciszek Regis…” (1755) oraz wydane pośmiertnie „Nabożeństwo codzienne chrześcijańskie”. Dał się wówczas poznać jako wytrawny orator, wygłaszając kazania na teatralnych, utrzymanych w barokowym duchu wystawnych uroczystościach pogrzebowych m.in. Ignacego Zawiszy, czy biskupa Zienkowicza.

Ok. 1756 roku Baka z nieznanych powodów powrócił do Wilna, gdzie zamieszkał w domu profesorów przy jezuickim kościele św. Kazimierza i do końca życia prowadził bardzo aktywną działalność duszpasterską. Z tego okresu pochodzi również dzieło najsilniej kojarzone z jego postacią – zbiór utworów lirycznych pt. „Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej…”, w którym znalazł się słynny cykl znany jako „Uwagi o śmierci niechybnej” (wydany w Wilnie w 1766 roku, jako druga część wspomnianego wcześniej zbioru). Jest on uważany za jedną z najdoskonalszych realizacji poetyki barokowej z jej dynamizmem, konceptyzmem i programowym dydaktyzmem w duchu kontrreformacji, jak również dzięki nowatorskiemu przetworzeniu niezwykle popularnego w tamtej epoce motywu dance macabre.

Pod koniec życia – w 1773 roku – ksiądz Baka otrzymał od Akademii Wileńskiej tytuł doktora teologii. Zmarł nagle 2 czerwca 1780 podczas jednej ze swych podróży misyjnych, tym razem w Warszawie, tam też został pochowany w jezuickim kościele Matki Bożej Łaskawej.