 |
| Stanisław Antoni Szczuka w reprezentacyjnym czerwonym kontuszu – tradycyjnym sarmackim stroju |
Pojęcie sarmatyzmu wymyka się zwyczajowym systematyzacjom z powodu trudności określenia jego natury – nie był w żadnym wypadku prądem filozoficznym ani kierunkiem w sztuce, trudno też określić go jako teorię społeczną, z drugiej jednak strony w znaczący sposób ukształtował pewien styl życia w XVII wiecznej Polsce. Termin został z resztą ukuty dopiero w okresie oświecenia, w środowisku intelektualnym skupionym wokół dworu Stanisława Augusta Poniatowskiego, które podjęło walkę z negatywnym stereotypem sarmackiego szlachcica jako niewykształconego, rubasznego krzykacza dewocyjnie oddanego religijnym obrzędom.
Samo pojęcie stanowi odwołanie do „Kronik” Jana Długosza, który w swoich etnograficznych badaniach dotarł do mitu o pochodzeniu Polaków od walecznego plemienia Sarmatów. Owa teoria doskonale wpisywała się w potrzeby polityczne okresu, uzasadniając związek Korony z Wielkim Księstwem Litewskim i wschodni kierunek dyplomacji Jagiellonów, dzięki czemu mit został niejako usankcjonowany przez najwyższych państwowych dostojników. Jego umocnienie przyniosły również czasy kontrreformacji, która co prawda w Rzeczypospolitej przebiegała bardzo łagodnie, ale wykształciła postać walecznego rycerza