Wacław Potocki urodził się w 1621 roku w rodzinie ariańskich ziemian z Woli Łużańskiej. Edukację rozpoczął prawdopodobnie w zborze ariańskim w Raciborsku, szybko musiał ją jednak przerwać ze względu na rozpoczętą w 1638 roku wojnę na Ukrainie. Wziął w niej udział ze starszym bratem Janem, który pozostał później w wojsku, Wacław wrócił natomiast w rodzinne strony i przejął zarząd nad majątkiem po śmierci ojca i dziada. W 1648 roku ożenił się i osiadł we wsi Łosie.
Wiosną 1651 roku Potocki włączył się do powstania Chmielnickiego biorąc udział w czerwcowej bitwie pod Beresteczkiem, w której miał odznaczyć się sporym męstwem i zdolnościami strategicznymi. Na odpoczynek od wojaczki Wacławowi i jego braciom nie wystarczyło czasu, bowiem już w 1655 roku Rzeczpospolitą najechali Szwedzi. Podobnie jak większość arian, Potoccy opowiedzieli się pierwotnie po stronie Karola Gustawa, Wacław szybko przeszedł jednak na stronę króla Jana Kazimierza, zaś w maju 1657 roku bronił już Gorlic przed siłami Jerzego II Rakoczego.
W 1658 roku sejm Rzeczypospolitej uchwalił ustawę przeciw arianom, wobec czego bracia Potoccy zdecydowali się przejść na wiarę katolicką (przy swoim wyznaniu pozostały jednak ich żony). W związku z rozmaitymi wynikającymi z tego faktu komplikacjami przełom lat 50. i 60. stał się dla Wacława czasem nieustannych procesów sądowych w obronie rodzinnych dóbr, jak również rozpraw związanych z licznymi długami wojowniczego ziemianina. W 1666 roku Łużną – jedną ze wsi majątku Potockiego – najechały zbrojne oddziały, których misją było prawdopodobnie ukaranie go za wsparcie Jerzego Sebastiana Lubomirskiego w wystąpieniu przeciw królowi. Był to jednak również czas pierwszych sukcesów Potockiego w sferze urzędowej – w 1667 roku Wacław został bowiem wybrany na sędziego skarbowego z województwa krakowskiego, a niedługo potem otrzymał tytuł podstarościego bieckiego. Pozycję Potockiego ugruntowało małżeństwo jego najstarszej córki Zofii z Janem Lipskim, ważną postacią regionalnej polityki.
Kolejne lata upłynęły Potockiemu na wyprawach wojennych (brał udział m.in. w wojnie z Turcją), procesach sądowych i zdobywaniu następnych urzędów. Obaj synowie Wacława zmarli od ran odniesionych podczas rozmaitych działań militarnych, córka zaś zmarła jeszcze w 1677 roku na zapalenie płuc. Potocki, nawet w zupełnym już osamotnieniu, nie wycofał się nigdy z życia publicznego i do końca pełnił czynnie kolejne stanowiska. Zmarł w 1696 roku, pochowano go podziemiach klasztoru franciszkańskiego w Bieczu.
Twórczość Wacława Potockiego
Za życia poety ukazały się tylko jego utwory okolicznościowe (np. „Poczta”, „Pełna”), wierszowany herbarz „Poczet herbów” oraz romans „Argenida” – dzieła o nie najwyższej wartości literackiej. Dopiero po śmierci Potockiego zaczęto wydawać twórczość krążącą do tej pory w odpisach: zbiór fraszek „Iovialitates”, przejmujące „Peryjody na śmierć syna Stefana”, „Wety parnaskie”, przede wszystkim zaś odnalezioną w 1850 roku „Transakcję wojny chocimskiej”, która okazała się arcydziełem barokowej epopei rycerskiej. Na początku XX wieku odnaleziono również utwory składające się na dwa tomy „Ogrodu fraszek” oraz zbiór przypowieści pt.: „Moralia”.
Jak widać, jest to spuścizna o ogromnej różnorodności gatunkowej i tematycznej. Pod względem wartości historycznej i literackiej dziełem najważniejszym była oczywiście „Transakcja wojny chocimskiej”, utrzymana w stylistyce staropolskich kronik, sławiąca czyny dzielnych rycerzy i w religijnym tonie odmalowująca rolę Rzeczpospolitej jako przedmurza chrześcijaństwa.
Cykl fraszek stanowił z kolei bardzo zjadliwy, nierzadko gorzki komentarz do funkcjonowania ówczesnego społeczeństwa, stojącego w opozycji do rycerskich ideałów poprzedniego pokolenia. Potocki odmalowywał w swoich fraszkach próżniaczy tryb życia nowej młodzieży, jej zatracenie w zbytkach, ale piętnował również anarchię i bezprawie ówczesnej Rzeczypospolitej wynikające ze złotej wolności szlacheckiej. Sporo miejsca w swojej twórczości poświęcił poeta również problemowi nietolerancji religijnej, której ofiarami stali się członkowie jego najbliższej rodziny.