Molier - biografia i twórczość

Twórca znany w historii literatury jako Molier przyszedł na świat w Paryżu pod nazwiskiem Jean Baptiste Poquelin 15 stycznia 1622 roku. Jego ojciec była majętnym mieszczaninem piastującym funkcję królewskiego tapicera, który to tytuł od 1642 roku przelany został również na przyszłego komediopisarza. Dzięki temu młody Poquelin miał możliwość udać się wraz z Ludwikiem XIII w podróż do Narbonne, gdzie wszedł w krąg znanej aktorskiej rodziny Béjart, z którą niedługo potem zapoczątkował działalność zespołu Illustre Théâtre.

Trupa otrzymała do dyspozycji salę na przedmieściach Paryża, jej działalność wpędziła jednak Poquelina w długi, z powodu których kilkakrotnie znalazł się w więzieniu. Występował wówczas na deskach stworzonego przez siebie teatru jako aktor, ale zaczął równocześnie pisać pierwsze sztuki na jego potrzeby i pełnił funkcję reżysera przedstawień. Konkretny repertuar nie jest znany, ale z pewnością oscylował on wokół zdobywającego coraz większą popularność we Francji gatunku komedii dell’arte, o czym świadczyć mogą pochodzące z tego okresu utwory Moliera, jak choćby „Latający lekarz”, czy „Zazdrość kocmołucha” o lekkim, farsowym charakterze. Prawdziwą popularność przyniosły początkującemu dramaturgowi dopiero wystawiane w późnych latach pięćdziesiątych komedie „Wartogłów” oraz „Zwady miłosne”, dzięki którym zespół mógł pozwolić sobie na opuszczenie prowincji i przeniesienie się do większego miasta.

Od 1658 roku trupa Moliera występowała w Rouen, niedługo potem powróciła zaś do Paryża (dzięki protektoratowi księcia d’Anjou) i wystąpiła na dworze młodego króla Ludwika XIV. Pokazano wtedy „Nikodema” oraz wspomniane już „Zwady miłosne”, które zapewniły Molierowi sympatię monarchy i jego cichy mecenat. Jego skutkiem było mianowanie trupy oficjalnym zespołem aktorskim królewskiego brata i wystawienie w sali pałacu Petit Bourbon „Pociesznych wykwintniś” 18 lipca 1659 roku. W 1660 roku zespół przeniósł się do sali w Palais Royal, gdzie niebawem wystawiono komedie uznawane już za w pełni dojrzałe i dobitnie świadczące o wielkim talencie Moliera: „Rogacza z urojenia”, „Don Garcja z Nawary”, „Szkołę mężów” i komedio-balet „Natręty”.

W 1662 roku Molier poślubił młodszą o dwadzieścia lat Armandę Béjart, siostrę Magdaleny – wieloletniej kochanki artysty. W Paryżu krążyły plotki jakoby Armanda była w rzeczywistości nieślubną córką Magdaleny, a tym samym również Moliera, stąd owo małżeństwo stało się wkrótce źródłem zgorszenia i przysporzyło obojgu licznych przykrości i trudności w karierze teatralnej. W tym samym czasie ukazała się „Szkoła żon” – sztuka niezwykle śmiała obyczajowo i formalnie, przełamująca nadal bardzo żywotne reguły klasycznej dramaturgii i obowiązujące w XVII-wiecznej Francji społeczne tabu. Zarysował się tu również niezwykły zmysł charakterologiczny Moliera w budowaniu postaci, który miał zaowocować później największymi arcydziełami, stanowiącymi po dziś dzień niedościgniony ideał w zakresie psychologicznego skomplikowania i realistycznego rysu bohaterów dramatu.

Śmiałość artystyczno-obyczajowa Moliera zjednała mu wielu wrogów, którzy znaleźli doskonałą pożywkę dla krytyki w wystawionym po raz pierwszy w 1664 roku w Wersalu „Świętoszku”, gdzie obłuda i śmieszność pewnych grup społecznych uległa zdecydowanemu napiętnowaniu, przez co urażeni tą bezpośredniością decydenci doprowadzili do zakazu wystawiania sztuki, który król – pomimo osobistego uznania dla sztuki – zmuszony był podpisać. Pod koniec owego feralnego roku niezrażony skandalem Molier wystawił jednak komedię jeszcze bardziej śmiałą i bulwersującą środowisko bigotów – słynnego „Don Juana”. Jak pisze Tomasz Macios:

Jej autor (…) dał się poznać nie tylko jako wnikliwy obserwator życia obyczajowego ówczesnej Francji, ale przede wszystkim jako prześmiewca ludzkich słabości, obnażający głupotę i małostkowość ich płytkiego światopoglądu.

Odtąd utwory Moliera powstawać miały wedle schematu wyławiania z otaczającej go rzeczywistości pozornych drobnostek, na których podstawie artysta obnażał prawdę o naturze i zachowaniach człowieka. Wykreowani w służbie tej idei bohaterowie byli więc odzwierciedleniem konkretnych postaw, ulegających oczywiście wynaturzeniom i przerysowaniom dla wzmocnienia dramatycznej wymowy i skuteczniejszego nakłaniania widzów do sprzeciwu wobec nich.

W połowie lat 60-tych Molier zaczął podupadać na zdrowiu, nawet i ten aspekt swojej biografii przekładając na sztukę, czego efektem stała się komedia „Miłość lekarzem”; niedługo po niej ukazały się też kolejne z jego najważniejszych dzieł – „Mizantrop” (1666) i znakomity „Skąpiec”(1668). W ostatnim okresie tworzył zarówno na potrzeby dworu królewskiego („Dostojni współzawodnicy”, „Mieszczanin szlachcicem”), jak i własnej sceny („Szelmostwa Skapena”, „Uczone białogłowy”). W 1770 roku Molier otrzymał również propozycję wejścia w skład Akademii Francuskiej, nowe stanowisko wymagało jednak porzucenia teatru, zostało więc odrzucone na rzecz jego największej życiowej pasji, której poświęcał wszelkie siły i stale pogarszające się zdrowie. Dla niej też oddał ostatecznie życie – w trakcie premiery swojej ostatniej komedii – „Chorego z urojenia” – 17 lutego 1673 roku Molier zasłabł, a w kilka godzin później, nie doczekawszy się ostatniego namaszczenia, zmarł na deskach ukochanego teatru. 

Molier jako Juliusz Cezar, portret Nicolasa Mignarda, 1658