Geneza
Prometeizm to zjawisko o rodowodzie mitologicznym. Nazwa wywodzi się od półboga Prometeusza, który wybrał życie wśród ludzi i poświęcił się dla ich dobra. Wykradł ogień z Olimpu, za co został okrutnie ukarany: przywiązano go do skały, a orzeł codziennie pożerał jego wątrobę.
Cechy i dzieła
Prometeizm jest postawą charakterystyczną dla mitologicznego Prometeusza, a więc polegającą na całkowitym poświęceniu własnego życia dla dobra ludzkości. Ponadto zachowanie to wiąże się z buntowniczym stosunkiem do rzeczywistości i Boga. Prometeizm jest zatem skrajnie indywidualistycznym działaniem wybitnej jednostki. W literaturze zjawisko to istnieje już od czasów starożytnych. Mit Prometeusza stał się przedmiotem zainteresowania np. greckiego tragediopisarza Ajschylosa, który napisał słynnego „Prometeusza skowanego”.
Szczególne znaczenie prometeizm zyskał jednak w okresie romantyzmu. Stał się wręcz postawą wyróżniającą bohatera romantycznego. Najistotniejszą wartością jest w obrębie prometeizmu walka o wolność nawet za cenę cierpienia i śmierci. Cechy takie można odnaleźć w zachowaniu Konrada z III części „Dziadów”, który bluźni przeciw Bogu i chce cierpieć za miliony. Prometeizm charakteryzuje również Kordiana Słowackiego.
Warto zwrócić uwagę, że prometeizm był także w obrębie romantyzmu pojmowany zupełnie odmiennie. Z sytuacją taką mamy do czynienia u Cypriana Kamila Norwida w słynnym poemacie „Promethidion”. Sam tytuł nawiązuje do postaci mitologicznego Prometeusza. Norwid wydobywa jednak z bohatera nieco inne cechy niż pozostali romantycy. Jest on dla poety symbolem sztuki i pracy. To właśnie Prometeusz zainicjował przecież na ziemi te dwie dziedziny ludzkiej aktywności, które zdaniem Norwida są względem siebie nieodłączne. Dzięki nim realizują się w świecie najwyższe wartości etyczne, czyli Platońska triada piękna, dobra i prawdy.
Zjawisko prometeizmu pojawia się również w innych epokach. Modernistycznym bohaterem prometejskim jest np. doktor Judym z „Ludzi bezdomnych” S. Żeromskiego.