Geneza i znaczenie pojęcia „bajronizm”
 |
| Richard Westall, George Gordon Byron - portret |
Bajronizm to pojęcie, którym określa się różnorodny i szeroki wpływ, jaki George Byron, jego biografia, a także twórczość wywarły na literaturę romantyczną, a także sztukę późniejszych epok. Mieszczą się więc w jego obrębie: określona postawa wobec świata, typ literackiego bohatera, nurt w literaturze oraz zainteresowanie historią autora „Giaura”.
Lord Byron to jedna z najważniejszych postaci romantyzmu europejskiego. Już za życia wytworzył wokół siebie tajemniczą aurę, na którą składała się zarówno jego ekscentryczna osobowość, jak i osobliwa działalność. Byron był znany z licznych skandali: miał dziwaczny styl ubioru, często romansował z kobietami (również ze swoją przyrodnią siostrą), wkrótce po zawarciu małżeństwa został rozwodnikiem. Jego powierzchowność stanowiła osobliwe połączenie osobistego uroku i niecodziennej urody z kalectwem (kulał). Byron obracał się zarówno wśród angielskich arystokratów i znanych osobistości literackich, jak i zwykłych, prostych robotników, w obronie których wygłaszał mowy w brytyjskiej Izbie Lordów.
Z powodu kontrowersyjnego trybu życia poeta został zmuszony do opuszczenia Anglii. Podejrzewano go o to, że był korsarzem. Wiele podróżował: był w Turcji, we Włoszech, ale szczególnie upodobał sobie Grecję. Zaangażował się w działania niepodległościowe na rzecz tego kraju, chciał uczestniczyć w powstaniu przeciwko Turcji. Tam też zmarł na febrę w 1824 roku.
Byron uosabia zatem typ niezależnego samotnika i tajemniczego buntownika. Równie ważną rolę pełnią bohaterowie jego utworów, zwłaszcza powieści poetyckich: Giaur czy Don Juan, których najważniejszym celem było ciągłe poszukiwanie i zgłębiane zagadek świata.
Cechy bajronizmu
Bajronizm oznacza postawę wybitnie indywidualistyczną, skonfliktowaną ze światem, ale jednocześnie obejmującą walkę w obronie sprawiedliwości. Bohater bajroniczny jest nieszczęśliwy i tajemniczy. Nosi ponadto znamiona tragizmu, jest dumny i wyniosły, niejednokrotnie przekracza prawo.
Najbardziej charakterystyczną cechą postaci bajronicznej jest jej buntowniczość we wszystkich odmianach: obyczajowej, politycznej czy moralnej. Mamy tu do czynienia z łamaniem konwencji i przekraczaniem schematów.
W odniesieniu do prądu literackiego bajronizm oznacza sięganie po wzorce gatunków ukształtowanych przez autora „Giaura” (powieść poetycka, poemat dygresyjny) oraz ich znamiennych wyznaczników: synkretyzmu, ironii romantycznej, historyzmu.
Inspiracje bajronizmem - dzieła i twórcy
W literaturze powszechnej echa bajronizmu można odnaleźć w Rosji u Aleksandra Puszkina i Michaiła Lermontowa, we Francji u Victora Hugo czy Alphonse'a Lamartine'a, w Niemczech zaś u Heinricha Heinego.
Jak zaznacza Stefan Traugutt, dla pierwszego pokolenia polskich romantyków bajronizm stał się szczególną inspiracją. Pojawia się u Mickiewicza w powieściach poetyckich „Grażyna” i „Konrad Wallenrod”, ponadto typ bajronicznego bohatera obecny jest również w „Dziadach” cz. IV i III oraz w „Panu Tadeuszu”. Wieszcz cenił Byrona jako poetę prawdziwego życia, przetłumaczył jego słynnego „Giaura”.
Wpływ Byrona uwidacznia się także u innych twórców: w „Marii” Antoniego Malczewskiego, „Zamku kaniowskim” i „Królu zamczyska” Seweryna Goszczyńskiego. Juliusz Słowacki naśladował zaś angielskiego poetę przede wszystkim w powieści „Lambro”, ale również w „Janie Bieleckim” czy „Żmii”. Z kolei poemat dygresyjny „Beniowski” w dużej wzorowany był formalnie na pomecie Byrona „Don Juan”.