Kult św. Stanisława w średniowiecznej Polsce

W 1088 roku, za panowania księcia Władysława Hermana, szczątki biskupa Stanisława zostały przeniesione z kościoła św. Michała Archanioła do katedry na Wawelu. W dużym stopniu przyczyniło się to do zainicjowania kultu biskupa. W 1253 roku biskup Stanisław został kanonizowany przez papieża Innocentego IV. Było to równoznaczne z oficjalnym zaakceptowaniem jego kultu. Rok później w Krakowie odbyły się uroczystości pokanonizacyjne, w czasie których relikwie świętego zostały złożone do nowej trumny. Odwoływanie się do postaci biskupa Stanisława odgrywało ważną rolę w piśmiennictwie okresu rozbicia dzielnicowego. Prawdopodobnie jeszcze przed kanonizacją dominikanin Wincenty z Kielczy napisał poświęcony mu utwór hagiograficzny nazywany „Żywotem mniejszym”. Następnie, już po włączeniu krakowskiego biskupa do grona świętych, zredagował rozszerzoną wersję żywotu – „Żywot większy”. W dziele tym został zawarty pogląd, że rozbicie dzielnicowe było karą za zbrodnię dokonaną na biskupie krakowskim przez króla Bolesława Szczodrego. Autor przewidywał, że wraz z cudownym zrośnięciem ciała św. Stanisława scali się również państwo polskie. Przekonanie to miało duże znaczenie dla idei zjednoczenia Królestwa Polskiego. Wincenty z Kielczy jest również autorem sławiącego św. Stanisława hymnu Gaude Mater Polonia („Raduj się Matko Polsko”), który przypuszczalnie został napisany na okoliczność kanonizacji. Święty Stanisław już w średniowieczu stał się jednym z najważniejszych polskich świętych. Obok św. Wacława jest współpatronem katedry wawelskiej. Od czasów Władysława Warneńczyka polscy królowie podczas uroczystości koronacyjnych udawali się do kościoła św. Michała Archanioła (zwanego kościołem Na Skałce), w którym według tradycji św. Stanisław poniósł męczeńską śmierć.