Powieść ta ukształtowana w okresie romantyzmu, mająca charakter synkretyczny. Posiada rozbudowaną, wierszowaną formę i oprócz typowych elementów epickich obecne są tu również akcenty liryczne: liryczny nastrój i poetycki, zmetaforyzowany język.
Mamy tu do czynienia z narracją subiektywną, a narrator emocjonalnie angażuje się w relacjonowane wydarzenia. Fabuła często ma charakter achronologiczny (operuje inwersją czasową), co podkreśla zawikłany i zagadkowy charakter powieści. Istotnym wyróżnikiem tej powieści jest obecność tak zwanego kolorytu lokalnego i elementów orientalnych.
Prekursorem gatunku był Walter Scott (np. „Pieśni jeziora”). Za najważniejszego twórcę powieści poetyckiej uważa się George’a Byrona (np. „Giaur”, „Korsarz”, „Więzień Chillonu”). Z kolei w literaturze polskiej najistotniejsze powieści poetyckie romantyczne to „Maria” Antoniego Malczewskiego, „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza, „Zamek kaniowski” Seweryna Goszczyńskiego i utwory Juliusza Słowackiego (np. „Lambro”).