Chansons de geste, czyli z języka starofrancuskiego „pieśni o czynie” (w języku łacińskim utwory takie określano jako gesta), to gatunek literatury średniowiecznej, który narodził się na terenach dzisiejszej Francji. Dzieła tego typu opowiadały o wspaniałych dokonaniach historycznych oraz legendarnych bohaterów.
Chansons de geste zazwyczaj miały formę poematów epickich. Pisane były najczęściej dziesięciozgłoskowcem, chociaż często stosowano także 8- oraz 12-zgłoskowiec. Wersy tworzyły strofy – tzw. laissy – jednostki liczące od 7 do 35 wersów. W obrębie takiej strofy pojawiały się rymy pełne lub asonansy (stosowanie podobnych samogłosek).
Dokładna data powstania chansons de geste jest trudna do określenia. Najprawdopodobniej było to w okresie między XI a XII stuleciem. Istnieje jednak wiele przypuszczeń, że dzieła tego typu tworzono już wcześniej, nie były one jednak spisywane. Tworzeniem pieśni o czynie zajmowali się głównie wędrowni poeci, którzy następnie śpiewali je przy akompaniamencie lutni na zamkach książęcych. Na północy Francji działali truwerzy, którzy posługiwali się językiem starofrancuskim. W południowych częściach kraju komponowali swoje pieśni trubadurzy posługujący się językiem prowansalskim (zwanym także oksytańskim, bardzo zbliżonym do katalońskiego).
Niejasna jest także geneza tego gatunku. Niektórzy badacze uważają, że pochodzi on od chóralnych pieśni śpiewanych przez ludzi po ważnym wydarzeniu – najczęściej po to, by je uczcić (taki sposób myślenia dominował wśród niemieckich mediewistów). Natomiast jeden z najznamienitszych badaczy średniowiecza – Józef Bedier – twierdził, iż chansons de geste tworzone były przez w pełni świadomych autorów, którzy pragnęli zainteresować tymi historiami odbiorców, np. zjednać sobie łaskę bogatych panów feudalnych.
Chansons de geste opierały się zazwyczaj na wydarzeniach autentycznych, jednak cechą charakterystyczną tego gatunku jest koloryzowanie rzeczywistości i mieszanie elementów realistycznych z fantastycznymi. Główni bohaterowie zazwyczaj ukazywani są jako postaci bez skazy, często mające boskie cechy (np. sposób przedstawienia Karola Wielkiego w „Pieśni o Rolandzie” – jako dwustuletniego starca pełnego wigoru). Pieśni o czynie najczęściej komponowane były w taki sposób, by najważniejsze wydarzenia były kilkukrotnie uwypuklone – pojawiały się w dialogach, były także powtarzane przez narratora itp.
Najważniejsze przykłady chansons de geste
Najbardziej znanym utworem reprezentującym gatunek chansons de geste jest „Pieśń o Rolandzie”. Inne znaczące dzieła średniowiecza to: „Pieśń o Cydzie” (bohaterze narodowym Hiszpanii, wspaniałym rycerzu) oraz cykl pieśni o Karolu Wielkim (powstało wiele historii na jego temat, zazwyczaj opiewały one poszczególne etapy jego życia).