Romans rycerski (zwany także romansem dworskim) był średniowiecznym gatunkiem literackim, który wywodził się z epiki. Dzieła tego typu były utworami narracyjnymi (głównie w formie poematu, chociaż od XIII stulecia coraz częściej zaczęły przybierać formę prozy), a ich akcja koncentrowała się głównie na wątku dwóch postaci – bohaterskiego rycerza i damy jego serca.
Romanse rycerskie miały zazwyczaj bardzo kunsztowną i dopracowaną formę literacką. Ich fabuła obfitowała w niespodziewane zwroty akcji, fantastyczne wydarzenia i heroiczne czyny. Zwykle były to opowieści o rycerzach, którzy znosili ciężkie próby oraz odnosili niezwykłe zwycięstwa – wszystko to, by zadowolić swe ukochane.
Data powstania tego gatunku zbliżona jest do czasu, w którym narodziły się francuskie pieśni o czynach – ok. XI lub XII stulecia. Pierwsze takie dzieła powstawały w starofrancuskim, anglonormandzkim oraz staroprowansalskim. Później zaczęto tworzyć także w niemieckim i angielskim. Badacze wydzielili trzy najważniejsze nurty tematyczne: francuski (epika rycerska wzbogacona o wątki miłosne), rzymski (inspirowany kulturą antyczną – np. „Powieść o Troi”) oraz bretoński (wiążący się z legendami arturiańskimi).
W średniowieczu romanse rycerskie cieszyły się olbrzymią popularnością i powstawały wręcz hurtowo. Wszystkie miały także bardzo zbliżony schemat fabularny – rycerz spotykał piękną kobietę, wyruszał dla niej na misję, pokonywał okrutnego przeciwnika (smoka, giganta), zdobywał coś cennego i ofiarował to kobiecie, której wdzięki w ten sposób zyskiwał.
Narracja romansów rycerskich koncentrowała się głównie na samej przygodzie. Miłość stanowiła tylko dodatek pokazujący, że szlachetne czyny rycerzy zawsze zostają nagrodzone. Sam opowiadacz nie był zazwyczaj neutralny – wprowadzał do utworu swoje krótkie wtrącenia, w których najczęściej wyrażał poparcie dla rycerza i jego damy.
Najważniejsze przykłady
Najważniejszymi dziełami reprezentującymi gatunek romansu rycerskiego są: „Dzieje Tristana i Izoldy”, romanse autorstwa Chretiena de Troyes (związane z legendami arturiańskimi), „Powieść o Róży” oraz „Śmierć Artura”.