Lamentacja to charakterystyczny dla średniowiecza utwór poetycki, którego zadaniem było wyrażenie żalu, bólu, rozpaczy. Te negatywne uczucia pochodziły zazwyczaj z bezradności i niemożności zmiany zaistniałej sytuacji.
Szczególnym rodzajem średniowiecznej lamentacji jest plankt – utwór łączący opłakiwanie z zachęcaniem odbiorców do współuczestnictwa w cierpieniu (zwroty te określane są łacińskim terminem apostropha de luctu).
Cechą charakterystyczną lamentacji (szczególnie tych powstających w późniejszych latach) był częsty podział tekstu pomiędzy kilka osób mówiących – taki zabieg zwiększał znaczenie wydarzenia, potęgował także samo cierpienie. Forma utworów tego typu mogła być różnorodna, najczęściej były one pisane w sposób staranny i regularny.
Średniowiecze było okresem, w którym lamenty dotyczyły przede wszystkim kwestii religijnych. Dopiero w późniejszych epokach, ale wciąż w okresie staropolskim, narodziły się utwory różnorodne tematycznie, noszące nawet cechy satyry, np. „Lament chłopski na pany” (utwór barokowy).
Najważniejszym przykładem polskiego planktu jest „Lament świętokrzyski” – utwór doskonale realizujący wyznaczniki gatunku. Maryja nawołuje, by zebrani ludzie „pożałowali jej”. W dodatku wciąż uwypukla swoją bezsilność i fakt, iż nie może w żaden sposób pomóc Jezusowi.
Lamentacje w średniowieczu były zazwyczaj obecne w obrzędach pogrzebowych oraz w obchodach Wielkiego Tygodnia. Natomiast w późniejszych epokach ich zastosowanie stało się szersze. Największe uznanie zyskały one w baroku.