„Bagnet na broń” - analiza
„Bagnet na broń” to tytuł wiersza, który Władysław Broniewski opublikował w obliczu prawdopodobnego zagrożenia Polski atakiem ze strony Niemiec. Kilka lat później – w 1943 r. – pod taką nazwą ukazał się w Palestynie piąty tom jego poezji.
Wiersz należy do nurtu liryki inwokacyjnej i reprezentuje typ poezji patriotycznej. Stanowi wyraźny i jednoznaczny apel do adresata, którym jest każdy odbiorca wiersza.
Budowa utworu jest nieregularna – składa się on z czterech strof o następującej liczbie wersów: 11, 8, 5, 4. Ilość sylab w poszczególnych linijkach nie jest równa. Pojawiają się rymy przeplatane i parzyste. Metrum utworu ma charakter dynamiczny (szczególnie uwidacznia się to w miejscach, gdzie rymy krzyżowe zostają zastąpione przyległymi), a najmocniej zaakcentowane zostają wersy o najmniejszej liczbie zgłosek (np. „bagnet na broń”, „kula w łeb” itp.). Język wiersza jest żywy, bardzo ważną rolę pełnią tutaj czasowniki podkreślające zbliżające się niebezpieczeństwo, dynamizując w ten sposób akcję (np. „załomocą kolbami w drzwi”).
Chociaż utwór ma formę apelu pisanego na gorąco, a jego obrazowanie jest przede wszystkim realistyczne, obecne są w nim środki stylistyczne. Rzecz jasna, dominują te zastosowane w celu zrealizowania nadrzędnej funkcji utworu (apel, wezwanie): anafory („kiedy”), powtórzenia („bagnet na broń”), apostrofy („ogniomistrzu [...] poeto”), wykrzykniki („bagnet na broń!”), pytania retoryczne („Cóż, że nieraz smakował gorzko/ na tej ziemi więzienny chleb?”). W „Bagnecie na broń” można odnaleźć także epitety („wojskiem żelaznym”) i metafory – zarówno te skonwencjonalizowane (Polska – dom), jak i bardziej oryginalne („więzienny chleb”, „wysączyć krew z pieśni”).
„Bagnet na broń” - interpretacja
Podmiot liryczny sugestywnie zarysowuje określoną sytuację – najazd na ojczyznę (dom). Czyni to w sposób realistyczny, lecz jednocześnie silnie odwołujący się do wyobraźni czytelnika (ważną funkcję pełni tutaj słowo dom, które podkreśla nie tylko osobisty wymiar tragedii, lecz także ten ogólniejszy – zagrożenie ojczyzny). Przynosząca obraz wroga pukającego do drzwi, nacierającego na prywatność pierwsza strofa, kończy się wyraźnym apelem: „(...) stań u drzwi./ Bagnet na broń!/ Trzeba krwi!”.
Druga strofa przedstawia naród. Nie jest on jednolity ani zgodny („Są w ojczyźnie rachunki krzywd”), lecz w obliczu zagrożenia obywatele powinni stanąć do walki ramię w ramię. Na prywatne dochodzenia przyjdzie jeszcze czas – „(...) obca dłoń ich też nie przekreśli”. Twórca owego lirycznego apelu doskonale pamięta o niesprawiedliwościach społecznych: „Cóż, że nieraz smakował gorzko/ na tej ziemi więzienny chleb?”. Słowa te stanowią dowód bezwarunkowej miłości do ojczyzny, przywołują jednocześnie pamięć o doznanych krzywdach.
Trzecia strofa wiersza stanowi zwrot do poety. Nadawca apelu wyraźnie oznajmia konieczność nadania twórczości nowego wymiaru. Teraz powinna ona stać się „strzeleckim rowem” – zagrzewać do boju, dawać schronienie, równocześnie wymierzając celne ciosy.
W ostatniej wiersza nadawca raz jeszcze zagrzewa do boju. Przywołuje także postać Pierre'a Cambronne'a – jednego z dowódców Starej Gwardii Napoleona, który na wezwanie Brytyjczyków do kapitulacji miał odpowiedzieć w następujący sposób: „Gwardia umiera, ale nie poddaje się”. To samo będą musieli powiedzieć walczący nad Wisłą.
„Bagnet na broń” stanowi szczególny przykład liryki patriotycznej, a także tyrtejskiej – wzywającej do walki. Chociaż opublikowany został 9 kwietnia 1939 r. (warto zwrócić uwagę na umiejętność doskonałego czytania i interpretowania polityki przez Broniewskiego), jego przemyślana i porywająca forma powoduje, iż – odczytywany – brzmi jako sporządzony na gorąco, jako reakcja na napaść, apel, którego celem jest mobilizowanie rodaków do obrony ojczyzny.