Związek zawodowy - definicja, rola, zadania. Pierwsze związki zawodowe w Europie - historia

Wiek XIX jest okresem gwałtownego rozwoju techniki i wielkich zmian w strukturze społecznej na wielu płaszczyznach. Rozwój technologii i wzrost produkcji (jak również jej opłacalności) spowodowały, że coraz bardziej opłacalne stało się inwestowanie w duże zakłady przemysłowe, nastawione na masową produkcję. Eksplozja demograficzna spowodowała zaś, że liczba osób chętnych do pracy znacznie przewyższała liczbę miejsc pracy. Stąd też pracodawcy w ogóle nie liczyli się z pracownikami  i zmuszali ich początkowo do niemal niewolniczej pracy w trudnych warunkach i za małą pensję.

W odpowiedzi na to robotnicy, początkowo zresztą zastraszani i dyskryminowani przez władze, rozpoczęli tworzenie organizacji, będących zalążkami późniejszych silnych ruchów robotniczych. Związki zawodowe zrzeszać miały robotników pracujących albo w konkretnym przemyśle, albo miejscu (później zaś - wszystkich robotników) i stanowić pośredników pomiędzy pracownikami a pracodawcami, walcząc o lepsze warunki pracy. Warto zaznaczyć, że idee założenia związków walczących o prawa pracowników szły zarówno od dołu, jak i od góry – w ich tworzeniu brali udział zarówno sami robotnicy, jak i część bardziej wrażliwych na krzywdę ludzką fabrykantów. Spory udział mieli też różnego rodzaju intelektualiści z wyższych klas społecznych. Wpływ na to miało szerzenie się idei socjalizmu, później zaś, od lat 60. XIX wieku, propagowanego przez Karola Marksa komunizmu.

Nie wszędzie procesy tworzenia związków i ruchów robotniczych przechodziły jednakowo i w tym samym tempie. Przykładowo we Francji władze obawiały się silnych ruchów robotniczych. Stąd też za czasów Drugiego Cesarstwa były one tłumione. Napięcie dało początek wielkim walkom po klęsce Francji w wojnie francusko – pruskiej 1870 -1871, kiedy to doszło do wydarzeń znanych jako utworzenie Komuny Paryskiej. Mimo to robotnicy odnieśli tam też pewne sukcesy, tak jak ograniczone prawo do strajków z 1864 roku.

Z kolei w krajach niemieckich ruch robotniczy rozwijał się nieregularnie, ale był bardzo silny. Istniało też wielu znaczących ideologów socjalistycznych i marksistowskich, którzy nadawali mu prężność. W roku 1863, jeszcze więc przed zjednoczeniem, powstał Powszechny Niemiecki Związek Robotniczy. W roku 1869 w Saksonii powstała Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza, w której duży wpływ odgrywali marksiści.

W roku 1864 doszło do powstania kolejnej ważnej organizacji, jaką była Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, znana szerzej jako I Międzynarodówka.

Co ciekawe, warto zaznaczyć, że mimo iż w Wielkiej Brytanii rewolucja przemysłowa odbyła się najwcześniej, to największe zmiany w organizacji walki o prawa robotników należy datować dosyć późno. Dopiero w roku 1893 powstała tam Niezależna Partia Pracy, a w roku 1900 Partia Pracy. Z drugiej strony sytuacja była tam o wiele lepsza, niż na terenie Cesarstwa Rosyjskiego, gdzie na wszelkie ruchy robotnicze patrzono jak na potencjalne zarzewie rewolucji i konsekwentnie starano się je zwalczać. W roku 1883 powstała tam organizacja robotnicza „Wyzwolenie Pracy”, a w roku 1898 Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji. Nie wolno też zapominać o naszych polskich partiach socjalistycznych, czyli PPS (Polska Partia Socjalistyczna) i SDKPiL (Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy).