Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy - przywódcy, cele, program

SDKPiL reprezentowała na polskiej scenie politycznej stanowisko skrajnej lewicy, niezbyt jednak popularne w dobie wzmożonych dążeń niepodległościowych i oczekiwania na wybuch wojny pomiędzy zaborcami. Partia ta została założona w roku 1893, początkowo funkcjonując pod nazwą Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (SDKP). W jej szeregach znaleźli się działacze zarówno narodowości polskiej, jak również niemieckiej, żydowskiej i rosyjskiej.

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego była partią skrajnie lewicową, o nastawieniu internacjonalistycznym. Odrzucała ona walkę o niepodległość Polski jako bezcelową, wobec nieuniknionego zniesienia granic po zwycięstwie rewolucji socjalistycznej. Według postulatów partii robotnicy wszystkich krajów byli dla siebie braćmi, stąd też szeroko zakrojona współpraca z ruchami robotniczymi w Rosji i w Niemczech. Działacze jej z kolei mało zajmowali się kwestią chłopską, skupiając się na ambitnych planach obalenia kapitalizmu.

W roku 1895 organizacja została częściowo rozbita przez policję, doszło jednak do jej reorganizacji i przyłączenia się różnego rodzaju ruchów socjalistycznych z terenów Litwy. Z tego też powodu w roku 1899 doszło do zmiany nazwy na Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy. Partia ta była silnie związana z Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą Rosji, od 1906 stanowiąc jej samodzielną komórkę. W czasach I wojny światowej i rewolucji w Rosji jej członkowie wspierali głównie bolszewików, a wielu jej członków zasiliło później szeregi WKP(b). W międzyczasie też SDKPiL wchłonęła bardziej radykalne odłamy PPS.

Do najbardziej znanych członków SDKPiL należą Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Karol Radek i Róża Luksemburg.

Po roku 1918 doszło do zaniku partii, część działaczy przeszła do partii bolszewickiej, pozostawieni w kraju aktywiści stali się podstawą kadrową dla Komunistycznej Partii Polski (KPP).